Rusya Azak Kalesi’ni sırasıyla önce Karadeniz’e sonrasında Akdeniz’e inmek “sıcak denizlere inme” politikasını gerçekleştirmek istemiştir.
İstanbul’da elçi bulundurarak Ortodoks Hristiyanları Osmanlı aleyhine kullanıp iç sorunlar çıkararak Balkanlardan “sıcak denizlere inme” politikasını gerçekleştirmek istemiştir.
Osmanlı Devleti’nin Duraklama Dönemi’ne girmesinin sebeplerinden biri de …A… sisteminin kaldırılmak yerine …B… unvanının getirilmesidir. Buna göre artık gelince de terfi almak için şehirlere gitmeyecek, sarayda kendilerine ayrılan, “şimşirlik” adı verilen odalarda yaşayacaklardı. Bu durumun olumsuz sonuçları ise:
A
B
Sorudan harf olan yerlere gelmesi gereken kavramları yazınız. Olumsuz sonuçları iki madde halinde belirtiniz.
Osmanlı Devleti’nin XVII. yüzyılda karşı karşıya kaldığı bir diğer stratejik tehdit de Venedik’ti. Sultan IV. Murad Dönemi’nde Venedik yönetimindeki Girit’in bir korsan yatağı hâline gelmesi nedeniyle Osmanlı-Venedik ilişkileri bozulmaya başlamıştır. Korsan faaliyetlerin artması sonucu Osmanlı donanması, 1645’te Girit’i kuşatmış fakat tam 24 yıl süren uzun bir kuşatma sonucu Girit’e hâkim olmuştur.
Girit kuşatmasının bu kadar uzun sürmesini Osmanlı Devleti açısından yorumlayınız.
11.1.2. XVII. yüzyılda değişen siyasi rekabet içerisinde Osmanlı Devleti’nin izlediği politikaları açıklar. (1 soru)
XVI. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı Devleti’nin fetih ve genişleme politikasında önemli ölçüde yavaşlama başlamıştır. Bu durumun sebepleri neler olabilir? Yazınız.
Batıda Avusturya, doğuda ise İran ile uzun süren ve kesin sonuç alınamayan savaşların yapılması.
Rusya’nın güçlü bir devlet olarak kuzeyden Osmanlı topraklarını tehdit edecek başlaması
Akdeniz’de Tunus, Fas ve Kıbrıs’ın alınmasından sonra hâkimiyetin sağlanması. (Bu durum donanmanın durağanlaşmasına neden olmuştur)
Coğrafi Keşifler sonrasında Hint Okyanusu’na hâkim olan Portekizlilerin güney sınırlarında tehdit hâline gelmesi
XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti ve Avusturya arasında yapılan Zitvatorok Antlaşması ile Avusturya’nın her yıl Osmanlı Devleti’ne ödemek zorunda olduğu yıllık vergi kaldırıldı.
Bu durum Osmanlı Devleti’nin hangi alanda kayıp yaşamasına sebep olmuştur? Yazınız.
Bu metin, Osmanlı İmparatorluğu’nun XVII. yüzyılda karşılaştığı dış politik tehditler, iç reform ihtiyaçları ve ekonomik zorluklar gibi konular üzerine odaklanmaktadır. Öne çıkan noktalar arasında Rusya ve Venedik ile yaşanan sorunlar, hızlı fetih politikalarının yavaşlaması ve Avusturya ile yapılan Zitvatorok Antlaşması sonucu mali kayıplar yer almaktadır.
Boşluklar: A = Tımar sistemi, B = Maaşlı/ücretli ordu/iltizam/ulufe düzenine ve kapıkulu ocaklarının güçlenmesine doğru kayış. Olumsuz sonuçlar: 1) Taşra savunmasının zayıflaması (sipahilerin tecrübe ve saha bağlantısı kopması), 2) Devlet maliyesinde yük ve askeri etkinlikte düşüş (rasyonel yönetim/lojistik sorunlar, askerî disiplin bozulması).
Girit Kuşatmasının uzun sürmesinin kısa yorumu: Venediklilerin deniz üstünlüğü, adanın güçlü tahkimatları, Batılı devletlerden yardım ve lojistik/ikmal zorlukları nedeniyle kuşatma 24 yıl sürdü.
XVII. yüzyılda Osmanlı’nın izlediği politikaların kısa özeti: Sınırları korumaya yönelik savunmacı politikalar, merkezileşme çabaları, askerî ve diplomatik dengelenme (antlaşmalar, ittifaklar) ve yer yer askerî reform girişimleri.
XVI. yüzyılın ikinci yarısında fetihlerin yavaşlamasının kısa nedeni: Uzun süren savaşlar (Avusturya, Safeviler), sınırların genişlemesi ve lojistik sınırlar, ekonomik/siyasi dönüşümler (Atlas okyanusu ticaretinin Atlantik’e kayması), timar sisteminde bozulma ve askerî-teknolojik rekabette gerileme.
Zitvatorok Antlaşması sonucu Osmanlı hangi alanda kayıp yaşadı (kısa): Mali gelir (yıllık vergi/harç geliri) ve bununla bağlantılı olarak uluslararası prestij/diplomatik üstünlük kaybı.
Detaylı açıklama ve gerekçeler
1) Boşluklara gelecek kavramlar ve olumsuz sonuçlar
Açıklama: XVII. yüzyıla doğru Osmanlı’da tımar sistemi giderek bozuldu; tımar uygulaması zayıflayınca askerî-sosyal yapı değişti, merkez ordusuna (kapıkulu, maaşlı asker) ve iltizam/özel vergi toplama uygulamalarına kayıldı. Bu değişimle birlikte, tımarlı sipahiler sahada görev almak yerine merkezde kalmaya (saray çevresine yerleşmeye) ve düzenli maaş/ölçü dışı gelir aramaya başladı.
Olumsuz sonuçlar (iki madde):
Taşra savunmasının zayıflaması: Tımar sahibi sipahilerin sahada bulunmaması ve tecrübe edinmemesi, sınır muhafazasının zayıflamasına, isyanlara ve akınlara karşı zayıf tepkiye yol açtı.
Devlet maliyesi ve askerî verimlilikte düşüş: Maaşlı ordu ve iltizam uygulamaları devlet bütçesini daha kırılgan hale getirdi; askerî disiplin, sefer verimi ve lojistik organizasyon bozuldu, rüşvet/iltizam suiistimalleri arttı.
2) Girit Kuşatmasının neden 24 yıl sürdüğü (Osmanlı açısından yorum)
Venedik, denizde güçlüydü; Girit (Kandiye) doğal ve yapısal olarak kuvvetli tahkimatlara sahipti.
Kuşatma sürecinde Avrupalı devletlerin deniz yolu desteği, ikmal hatlarının tutulması ve Venedik donanmasının müdahaleleri Osmanlı ikmalini ve harekâtını zorlaştırdı.
Uzun kuşatmalarda lojistik (ikmal, mühimmat, sağlık/salgınlar), mevsimsel deniz koşulları ve komuta zorlukları seferlerin uzamasına neden olur; ayrıca Osmanlı’nın hem kara hem deniz koordinasyonunda sıkıntılar yaşaması süreyi uzattı.
Sonuç: Uzun kuşatma hem kaynak tüketti hem de Osmanlı’nın deniz gücü, lojistiği ve Avrupalı denizcilere karşı yönetim kapasitesi hakkında önemli dersler verdi.
3) XVII. yüzyılda Osmanlı’nın izlediği politikalar (kısa açıklama)
Savunma ağırlıklı siyaset: Fetih dönemi gerilerken sınırları koruma, sağlamlaştırma ve mevcut toprakları elde tutma ön plana çıktı.
Diplomasi ve antlaşmalar: Zitvatorok (1606) gibi antlaşmalarla diplomatik dengeleme; bazen vergi/harçlar kaldırıldı veya statü müzakere edildi.
Merkezi otoriteyi güçlendirme çabaları ve askerî düzenlemeler: Merkezi makamların geliri artırma, yeni askerî düzenlemeler (ocaklar, maaş düzenleri) ve bazı reform girişimleri görüldü.
Sonuç: Süreç, fethe dayalı genişlemeyi azaltıp devletin idari, mali ve askeri yeniden düzenlemeye yönelmesine sebep oldu.
4) XVI. yüzyılın ikinci yarısında fetihlerin yavaşlaması — nedenler
Süreçsel ve dış etkenler:
Uzun ve maliyetli savaşlar (Habsburg/Avusturya ile batıda; Safeviler ile doğuda) kaynakları tüketti.
Atlantik ticaret yollarının önem kazanmasıyla Akdeniz’in ticari merkeziyetinin gölgelenmesi; denizcilikte Portekiz-Ortadoğulu rekabeti.
Rusya’nın ve diğer kuzey güçlerinin kuzeyden tehdit haline gelmesi.
İç etkenler:
Timar sistemindeki bozulma, yerel askerî teşkilatın etkinliğini azaltması.
Merkezi mali problemlere bağlı olarak sefer finansmanındaki zorluklar.
Askerî teknolojide ve gemicilik organizasyonunda Batı’ya kıyasla gerileme.
Netice: Bu etmenlerin toplamı fetih politikasında yavaşlamaya ve daha çok savunma/dengelenme siyasetinin benimsenmesine yol açtı.
5) Zitvatorok Antlaşması’nın Osmanlı’ya etkisi
Mali boyut: Avusturya’nın artık yıllık vergi/harç ödememesi, Osmanlı hazinesine düzenli bir gelir kaynağının kaybı anlamına geldi.
Prestij/diplomasi: Daha önceki dönemde Osmanlı’nın üstünlük sembollerinden biri olan Avusturya’nın vergi vermesi (üstünlük göstergesi) sona erince diplomatik/algısal güçte azalma oldu; Avusturya ile eşit düzeyde ilişki kurulması, prestij kaybı olarak algılandı.
TERİMLER:
Iltizam: Devlet gelirlerinin bir kısmının ihale yoluyla toplanması; vergi toplama hakkının belirli süreyle şahıslara verilmesi. Kapıkulu: Padişah hizmetinde sürekli ve maaşlı askerî birlikleri ifade eden ocaklar (ör. yeniçeriler, acemioğlanlar). Pençik: (kaynaklara göre) savaşta alınan esirlerden padişaha ayrılan pay; sorudaki kullanımda sarayla ilgili ayrıcalıklı odalar/yerleşim anlamına gelen terim bağlamı olabilir. Timar: Devlete bağlı askerî-sosyal düzen içinde, sipahinin hizmet karşılığı aldığı toprak geliri ve ona bağlı yükümlülükler. Ulufe: Askerlere ödenen düzenli maaş. Zitvatorok: 1606 yılında Osmanlı ile Avusturya (Habsburg) arasında imzalanan antlaşma; bazı üstünlük işaretlerinin sonlanması ve yeni dengelerin kurulmasıyla bilinir.
Eğer isterseniz:
Fotoğrafın daha net bir çözünürlüğünü atın; özellikle ilk boşlukların bulunduğu paragrafı net göreyim, A/B terimlerini kesin ve sınava uygun kısa cevap biçiminde (madde madde) düzenleyeyim.
