1918 yılında imzalanan Mondros Mütarekesi hakkında fazla bir bilgim yok. Bu mütareke neden imzalanmıştır ve hangi koşulları ve maddeleri içermektedir? Mondros Mütarekesi’nin detaylarına değinebilir misiniz?
1918 Mondros Mütarekesi
Mondros Mütarekesi, Osmanlı İmparatorluğu ile İtilaf Devletleri arasında 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan bir ateşkes anlaşmasıdır. Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı’ndan çekilmesiyle sonuçlanmıştır. Bu süreç, Osmanlı’nın savaşın sonunda yenik düşmesi ve mevcut gücünü koruyamaması nedeniyle gerçekleşmiştir.
Mütarekenin Neden Yapıldığı
Mondros Mütarekesi’nin nedeni Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı’nda mağlup olması ve savaşın devamının daha büyük kayıplara yol açacağı gerçeğiydi. Osmanlı İmparatorluğu birçok cephede başarısız olmuş ve orduları büyük kayıplar vermişti. Ayrıca, ekonomik ve sosyal sıkıntılar da imparatorluk içindeki istikrarı tehdit ediyordu.
- Askeri Yenilgiler: Osmanlı İmparatorluğu’nun, savaşın büyük bir kısmında İttifak Devletleri yanında yer almasına rağmen kayıplar vermesi ve başarı sağlayamaması. Özellikle Filistin, Hicaz ve Irak gibi cephelerde alınan yenilgiler Osmanlı’nın moralini düşürdü.
- Ekonomik Çöküntü: Savaş boyunca Osmanlı ekonomisinin büyük ölçüde tükenmesi, halkın giderek artan ekonomik zorluklarla karşılaşması.
- İç İsyanlar: İmparatorluk içinde çeşitli etnik ve dini grupların bağımsızlık talepleriyle isyanlar çıkarması.
Mütarekeyi İçeren Maddeler
Mondros Mütarekesi 25 ana maddeden oluşmaktadır. Aşağıda bu maddelerin en önemlilerini ve genel anlamlarını bulabilirsiniz:
Askeri ve Stratejik Maddeler
- Madde 1: Çanakkale ve İstanbul Boğazları’nın açılarak, bu istikametler üzerinde bulunan tahkimatın İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesi.
- Madde 2: Osmanlı ordularının terhisi ve silahlarının teslimi.
- Madde 5: İtilaf Devletleri, güvenliklerinin tehlikeye düşeceği herhangi bir bölgeyi işgal etme hakkına sahip olacaklar.
- Madde 7: Osmanlı İmparatorluğu’nun tüm demiryolları ve limanları İtilaf Devletleri’nin kontrolüne girecek.
Ekonomik ve Lojistik Maddeler
- Madde 10: Tüm telgraf ve kabloların İtilaf Devletleri tarafından kontrol edilmesi.
- Madde 16: Osmanlı İmparatorluğu’na ait deniz limanları, tersaneler, depolar ve kömür ocaklarının İtilaf Devletleri’ne teslim edilmesi.
Sosyal ve İdari Maddeler
- Madde 18: Çeşitli azınlık haklarının korunması ve onların güvenliğinin sağlanması.
- Madde 22: İtilaf Devletleri’nin ordu ve donanmasının el koyduğu tüm Osmanlı savaş esirlerinin teslim edilmesi.
Mütarekenin Sonuçları ve Etkileri
Mondros Mütarekesi, Osmanlı İmparatorluğu’nun fiilen sona erdiğini ve işgal güçlerinin ülkeye yayılmasını hızlandıran bir anlaşma oldu. Bu anlaşma aşağıdaki sonuçları doğurdu:
- İşgallerin Başlaması: İtilaf Devletleri, özellikle İngiltere, Fransa ve Yunanistan, Anadolu’yu işgal etmeye başladılar.
- Milli Mücadele’nin Başlaması: Mütarekenin şartları, Türk halkının bağımsızlık duygularını tetikleyerek Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerini atacak olan Kurtuluş Savaşı’nı başlattı.
TERİMLER:
İtilaf Devletleri: Birinci Dünya Savaşı’nda Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu’na karşı savaşan Britanya, Fransa, Rusya ve daha sonra ABD gibi devletler koalisyonu.
Azınlık Hakları: Bir devletin sınırları içinde yer alan farklı etnik veya dini gruplara mensup kişiler için koruma ve eşit haklar sağlanmasına yönelik düzenlemeler.
Bu bilgiler, 1918 Mondros Mütarekesi’nin neden imzalandığını ve hangi koşulları içerdiğini detaylı şekilde açıklamaktadır.
Dört gün süren ve beş oturumda tespit edilen mütareke maddelerini ise şu şekilde sıralayabiliriz:
1- Çanakkale ve Karadeniz Boğazlarının çevresi ve Karadeniz’e geçişin temini için buraların müttefikler tarafından işgali.
2- Osmanlı sularındaki bütün torpil yerleri gösterilecek ve bunları taramak veya yok etmek için yardım istendiği zaman gerekli kolaylık sağlanacaktır.
3- Karadeniz’deki torpil mevzileri hakkında bilgi verilecektir.
4- İtilâf harp esirleri ile Ermeni esirleri ve mevkuf Ermeniler, İstanbul’a getirilecek ve kayıtsız şartsız İtilâf kuvvetlerine teslim olunacaktır.
5- Hudutların emniyeti ve iç asayişin temini için lüzumlu askerden maadasının derhal terhisi (bu asker miktarı Türkiye’nin görüşü alındıktan sonra müttefikler tarafından kararlaştırılacaktır.)
6- Osmanlı karasularında zabıta ve buna benzer hususlar için kullanılacak küçük gemiler müstesna olmak üzere Türk ordularında bulunan bütün harp sefineleri teslim olunacak ve Osmanlı limanlarında mevkuf bulundurulacaktır.
7- Müttefikler, emniyetlerini tehdit edecek bir durum ortaya çıkarsa herhangi bir stratejik noktayı işgal edebileceklerdir.
8- Bugün Türk işgali altında bulunan liman ve demiryolu mahallerinden İtilâf Devletleri kuvvetleri yararlanacaktır. Osmanlı gemileri de ticaret ve terhis hususlarında aynı şartlardan yararlanacaktır.
9- Bütün Türk limanlarında ve tersanelerinde İtilâf Devletleri’ne ait gemilerin tamirine kolaylık gösterilecektir.
10- Toros Tünelleri Müttefikler tarafından işgal edilecektir.
11- İran’ın Kuzeybatı kısmındaki Osmanlı kuvvetlerinin derhal harpten evvelki hudut gerisine çekilmesi hususunda evvelce verilen emir yerine getirilecektir. Maveray-ı Kafkas’ın evvelce Türk kuvvetleri tarafından kısmen tahliyesi emredildiğinden kısm-ı mütebakisi müttefikler tarafından mahalli vaziyet tetkik edildikten sonra talep durumunda tahliye edilecektir.
12- Hükümet muhaberatı müstesna olmak üzere bütün telsiz ve telgraflar İtilâf Devletleri memurları tarafından kontrol edilecektir.
13- Bahri, askeri ve ticari malzemelerin tahripleri durdurulacaktır.
14- Memleketin ihtiyacı temin olunduktan sonra, İtilâf Devletleri’nin kömür ve diğer ihtiyaçlarının Türkiye kaynaklarından sağlanması için kolaylık gösterilecektir.
15- Bütün demiryollarına İtilâf Devletleri kontrol subayları memur edilecektir. Bu meyanda bugün, Osmanlı Hükümeti’nin kontrolünde bulunan Maveray-ı Kafkas demiryolları aksamı dâhildir. Ahalinin ihtiyacının tatmini nazar-ı dikkate alınacaktır. Bu maddeye Batum’un işgali dâhildir. Osmanlı Devleti Bakü’nün işgaline itiraz etmeyecektir.
16- Hicaz, Asir, Yemen, Suriye ve Irak’ta bulunan garnizonlar en yakın İtilâf Devleti kumandanına teslim olacaktır. Kilikya’daki kuvvetlerden asayişi sağlaması için yeterli miktardan fazlası 5. madde gereğince geri çekilecektir.
17- Trablus ve Bingazi’de bulunan Osmanlı subayları en yakın İtalyan garnizonuna teslim olacaktır.
18- Mısrata da dahil olmak üzere Trablus ve Bingazi’de işgal edilen limanlar en yakın İtilâf garnizonuna teslim olacaktır.
19- Almanya ve Avusturya’nın deniz, kara, sivil memurlarının ve tebaasının bir ay zarfında, uzak yerlerde bulunanlar da bir aydan sonraki mümkün olan en kısa zamanda Osmanlı memleketlerini terk edeceklerdir.
20- 5. madde gereğince terhis edilecek Osmanlı kuvvetlerinin teçhizatı hakkında verilecek talimata riayet olunacaktır.
21- Müttefiklerin menfaatlerini korumak için İaşe Nezareti nezdinde İtilâf Devletleri temsilcileri hazır bulunacak ve kendilerine gerektiğinde bütün bilgiler verilecektir.
22- Türk harp esirleri İtilâf kuvvetleri nezdinde muhafaza edilecektir.
23- Türk Hükümeti, Merkezi Devletler ile münasebetini kesecektir.
24- İtilâf Devletleri, Vilayat-ı Sitte (altı vilayet) de karışıklık çıkarsa, bu vilayetlerin herhangi bir kısmını işgal etme hakkına haizdirler.
25- Müttefiklerle Osmanlı Hükümeti arasında muhasamat 1918 senesinin 31 Ekim’inde tatil edilecektir.
Maddelerin alındığı kaynak site: Mondros Mütarekesi - Atatürk Ansiklopedisi
7-Mondros.pdf (197.0 KB)