Rusya Azak Kalesi’ni sırasıyla önce Karadeniz’e sonra da Akdeniz’e inmek “sıcak denizlere inme” politikasını gerçekleştirmek istemiştir.
İstanbul’da elçi bulundurarak Ortodoks Hristiyanları Osmanlı aleyhine kullanıp iç sorunlar çıkararak Balkanlardan “sıcak denizlere inme” politikasını gerçekleştirmek istemiştir.
Osmanlı Devleti’nin Duraklama Dönemi’ne girmesinin sebeplerinden biri de … A …
… B … usulünün getirilmesidir. Buna göre artık gençler tecrübe kazanmak için şehirlere gitmeyecek, sarayda kendilerine ayrılan, “şimşirlik” adı verilen odalarda yaşayacaklardır. Bu durumun olumsuz sonuçları ise;
A
B
Sorudan harf olan yerlere gelmesi gereken kavramları yazınız. Olumsuz sonuçları iki madde halinde belirtiniz.
Osmanlı Devleti’nin XVII. yüzyılda karşı karşıya kaldığı bir diğer stratejik tehdit de Venedik’ti. Sultan IV. Murad Dönemi’nde Venedik yönetimindeki Girit’in bir korsan yatağı hâline gelmesi nedeniyle Osmanlı-Venedik ilişkileri bozulmaya başlamıştır. Korsan faaliyetlerin artması sonucu Osmanlı donanması, 1645’te Girit’i kuşatmış fakat tam 24 yıl süren uzun bir kuşatma sonucu Girit’e hâkim olmuştur.
Girit kuşatmasının bu kadar uzun sürmesini Osmanlı Devleti açısından yorumlayınız.
11.1.2. XVII. yüzyılda değişen siyasi rekabet içerisinde Osmanlı Devleti’nin izlediği politikaları açıklıtır. (1 soru)
XVI. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı Devleti’nin fetih ve genişleme politikasında önemli ölçüde yavaşlama başlamıştır. Bu durumun sebepleri neler olabilir? Yazınız.
Batıda Avusturya, doğuda ise İran ile uzun süren ve kesin sonuç alınamayan savaşların yapılması
Rusya’nın güçlü bir devlet olarak kuzeyden Osmanlı topraklarını tehdit edecek başlaması
Akdeniz’de Tunus, Fas ve Kıbrıs’ın alınmasından sonra hâkimiyetin sağlanması. (Bu durum donanmanın durağanlaşmasına neden olmuştur)
Coğrafi Keşifler sonrasında Hint Okyanusu’na hâkim olan Portekizlilerin güney sınırlarında tehdit haline gelmesi
XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti ve Avusturya arasında yapılan Zitvatorok Antlaşması ile Avusturya’nın her yıl Osmanlı Devleti’ne ödemek zorunda olduğu yıllık vergi kaldırıldı.
Bu durum Osmanlı Devleti’nin hangi alanda kayıp yaşamasına sebep olmuştur? Yazınız.
Bu metinde Osmanlı İmparatorluğu’nun XVII. yüzyılda karşılaştığı siyasi ve askeri zorluklar ele alınmaktadır. Metin, Osmanlı’nın Venedik ve Rusya gibi stratejik tehditlerle mücadelesini, iç ve dış politikadaki zorlukları ve fetih politikalarındaki yavaşlamayı açıklamaktadır. Ayrıca, bazı sorunların Osmanlı Devleti üzerinde olumsuz etkilerini ve bu etkilerin nedenlerini sorgulayan sorular içermektedir.
Bu değişikliğin olumsuz sonuçları: 1) Askerlerin sefer tecrübesi ve saha deneyiminin azalması, 2) Devletin mali yükünün artması ve merkezi ordunun siyasî gücünün artıp yerel savunmanın zayıflaması.
Girit (Candia) kuşatmasının uzun sürmesinin başlıca nedenleri: Girit’in kuvvetli savunması‑kale yapıları, Venedik ve Avrupa’dan gelen yardımlar, lojistik ve deniz üstünlüğü sorunları ile hastalık ve iklim şartları.
XVI. yüzyılın ikinci yarısında fetih ve genişlemenin yavaşlama sebepleri: çok cepheli savaşlar (Habsburg, Safeviler), kaynak ve insan gücü sınırlılıkları, ekonomik sorunlar (enflasyon, kaynakların dağılması), donanma/sömürge rekabeti ve stratejik hedeflerin değişmesi.
Zitvatorok Antlaşması sonucunda Osmanlı siyasal prestij (uluslararası üstünlük iddiası) ve yıllık hazine geliri (Avusturya vergisi/tribute) açısından kayıp yaşamıştır.
1) Boşluklar (A ve B) ve olumsuz sonuçların açıklaması
A: Tımar/Tımarlı sipahi sistemi.
Tımar sistemi; merkezden vergi‑karşılığı toprağın (tımarın) yerel sipahilere verilmesi, onların seferlere katılması ve bölge güvenliğini sağlaması esasına dayanırdı.
B: Ücretli/merkezi ordu (kapıkulu/ücretli askerlik) sistemi.
Zamanla tımar sistemi bozulup tımar dağıtımı azaldıkça askeri personel için ücret (ulufeler), maaşlı birlikler ve merkezde toplanan güçler ön plana çıkmaya başladı.
Olumsuz sonuçlar (iki madde):
Sefer tecrübesinin azalması: Ücretli ve merkezde yaşayan askerler (özellikle teşrifatı artan ocak unsurları) seferlere aktif katılmayınca saha deneyimi düştü; savaş kabiliyeti azaldı, disiplin ve askeri yeniliklere adaptasyon zayıfladı.
Mali ve stratejik sorunlar; yerel savunmanın zayıflaması: Ücretli ordu sürekli maaş gerektirir; devlet üzerinde mali baskı arttı. Yerel tımar sahiplerinin rolünün azalmasıyla sınır bölgelerinde organizasyon ve sefer hazırlığı zayıfladı; merkezi ordunun siyaset üzerindeki gücü büyüyüp istikrarsızlıklara yol açtı.
2) Girit (Candia) kuşatmasının uzun sürmesinin değerlendirilmesi
Girit’teki başlıca kalelerin (özellikle Candia/Heraklion) güçlü tahkimat ve derin savunma hattı Osmanlı ilerleyişini yavaşlattı.
Venedik’in denizcilik gücü sayesinde Akdeniz’den ve Avrupa’dan yardımlar, mühimmat ve mühendis desteği ulaştırıldı; böylece savunma sürekli takviye edildi.
Osmanlı donanması ve lojistiği başlangıçta tam hakim olamayınca kuşatmanın deniz tarafından tamponlanması zorlaştı; ayrıca kuşatma boyunca iklim, hastalık (veba gibi salgınlar) ve ikmal güçlükleri Osmanlı kuvvetlerini yordu.
Kuşatma uzun sürerken devletin başka cephelerdeki meşguliyeti ve kaynak sınırlılığı da üst üste gelince sonuç ancak yıllar sonra alınabildi.
Sonuç: Bu durum Osmanlı açısından askeri kaynakların sınırlılığını, deniz hâkimiyetindeki eksiklikleri ve lojistik/sağlık sorunlarının bir araya gelerek uzun, maliyetli bir kuşatmaya yol açtığını gösterir.
3) XVI. yüzyıl II. yarısından itibaren fetih‑genişlemede yavaşlamanın sebepleri
Çok cepheli savaşlar: Batıda Habsburg/Avusturya, doğuda Safevi/İran ile uzun süren çatışmalar; sürekli yeni zaferler için yeterli kaynak kalmaması.
İnsan ve mali kaynakların sınırlılığı: Artan idari maliyetler, ordunun maaş gereksinimi ve tazminatlar.
Ekonomik etkenler: Yeni Dünya’dan gelen altın/gümüşün yol açtığı enflasyon, iç ekonomik dengesizlikler ve gelirlerin düşmesi.
Denizcilik ve keşifler: Coğrafi keşiflerin yarattığı yeni ticaret yolları ve Portekiz‑İspanya deniz hakimiyeti Osmanlı’yı Atlantik/Hint yollarında zorlarken stratejiyi değiştirdi.
Askerî‑teknolojik ve idari sınırlar: Yeni askerî taktik ve teknolojilere adaptasyon gecikmeleri, merkezi kurumlarda bozulmalar.
Bunların toplamı fetih politikasında temkinli, savunma‑konsolidasyon ağırlıklı bir döneme geçilmesine neden oldu.
4) Zitvatorok Antlaşması’nın etkisi
Zitvatorok (1606) ile Habsburglar’ın Osmanlı’ya ödediği yıllık vergi kaldırıldı ve iki hükümdar eşit statüde kabul edildi.
Bu, Osmanlı için siyasal prestij ve uluslararası üstünlük iddiasında kayıp anlamına geldi; ilk etapta diplomatik alanda prestij zedelenmesi yaşandı. Ayrıca yıllık gelirin kalkması maddi kayıp oluşturdu.
Kısa sonuç cümlesi:
Zitvatorok, hem diplomatik üstünlük hem de mali gelir açısından Osmanlı’ya kayıp getirmiştir.
TERİMLER:
Candia / Girit: Venedik egemenliğindeki ada; özellikle Heraklion (Candia) kalesi uzun kuşatmalarla bilinir. Donanma: Deniz savaşlarını yürüten askeri kuvvet; Osmanlı donanmasının gücü ve lojistiği Girit kuşatmasında belirleyici olmuştur. Kapıkulu (ücretli ordu): Merkezi saraya bağlı maaşlı askerî birlikler (yeniçeri/kapıkulu süvarileri gibi). Tımar (tımarlı sipahi): Toprak karşılığı askerlik hizmeti verilen sisteme ve bu toprak sahiplerine verilen ayrıcalığa denir; seferlerde bulunmaları beklenirdi. Yeniçeri: Osmanlı’nın merkezî piyade ocaklarından biri; zamanla siyasî güç ve ayrıcalıkları artan, İstanbul merkezli askerî sınıf. Zitvatorok Antlaşması: 1606’da Osmanlı‑Habsburg (Avusturya) arasında imzalanan antlaşma; yıllık verginin kaldırılması ve iki hükümdarın eşit sayılması ile sonuçlandı.
Eğer istersen her bir soruyu ayrı ayrı daha ayrıntılı madde madde açabilirim (örnek belgeler, tarihler, kısa kaynaklar). Hangi kısmı daha çok açıklamamı istersin?
