Aşağıdakilerin hangisinde dolaylı tümleç cümlenin en önemli ögesi durumundadır?
A) Arkadaşından aldığı kitapları henüz geri vermemişti.
B) Bu el yazmalarını, dedesinden kalma sandığı karıştırırken, mektupların arasında bulmuş.
C) Onunla yaşadığı bütün problemlerden kendini sorumlu tutuyordu.
D) Bu çalışmalar, ileriki yıllarda yapılacak birçok çalışmayı destekleyecektir.
E) Onun yanında olmadığında kendini çok yalnız hissediyordu.
Bu resim dil bilgisi sorusu ile ilgilidir ve cümlenin dolaylı tümleç kullanımını sorgulamaktadır.
Dolaylı Tümleç Nedir?
Dolaylı tümleç, yükleme hâl (-e, -de, -den) eklerinden birini alarak yönelme, bulunma, ayrılma bildiren tümleçlerdir. Cümledeki görevi, fiilin yöneldiği, içinde bulunduğu veya ayrıldığı yeri belirtmektir.
Örneğin: ‘Ali’ye kitap verdim.’ cümlesindeki ‘Ali’ye’ kelimesi dolaylı tümleçtir.
İnceleme
A) Arkadaşından aldığı kitapları henüz geri vermemişti.
- Yüklem: ‘vermemişti’
- Özne: Gizli özne - ‘o’
- Dolaylı Tümleç: ‘Arkadaşından’
- Dolaylı tümleç fiilin yöneldiği yeri belirtse de cümlenin en önemli ögesi değildir, çünkü kitabı henüz geri vermemiş olması daha önemlidir.
B) Bu el yazmalarını, dedesinden kalma sandığı karıştırırken, mektupların arasında bulmuş.
- Yüklem: ‘bulmuş’
- Özne: Gizli özne - ‘o’
- Dolaylı Tümleç: ‘mektupların arasında’
- Bu cümlede dolaylı tümleç yine önemlidir, ancak esas vurgu el yazmalarının bulunmasıdır.
C) Onunla yaşadığı bütün problemlerden kendini sorumlu tutuyordu.
- Yüklem: ‘tutuyordu’
- Özne: Gizli özne - ‘o’
- Dolaylı Tümleç: ‘problemlerden’
- Dolaylı tümleç yine cümlede önemli bir rol oynar, ancak burada da en önemli öge değildir.
D) Bu çalışmalar, ileriki yıllarda yapılacak birçok çalışmayı destekleyecektir.
- Yüklem: ‘destekleyecektir’
- Özne: ‘Bu çalışmalar’
- Dolaylı Tümleç: N/A
- Bu cümlede dolaylı tümleç bulunmamaktadır.
E) Onun yanında olmadığında kendini çok yalnız hissediyordu.
- Yüklem: ‘hissediyordu’
- Özne: Gizli özne - ‘o’
- Dolaylı Tümleç: ‘Onun yanında’
- Bu cümlede dolaylı tümleç cümlenin en önemli ögesi olarak öne çıkmaktadır, çünkü yüklem dolaylı tümleç ile doğrudan ilişkilidir.
Neden E Şıkkı Doğrudur?
‘Onun yanında olmadığında kendini çok yalnız hissediyordu’ cümlesinde ‘Onun yanında’ dolaylı tümleçtir ve cümlenin anlamını oluşturan, belirleyen öge bu dolaylı tümleçtir. Dolaylı tümleç, ‘hissetmek’ fiilinin nerde gerçekleştiğini veya hangi durumda olduğunu açıkça belirtir ve kişinin yalnızlık hissini doğrudan etkiler. Bu nedenle, bu dolaylı tümleç cümlenin en önemli ögesidir.
TERİMLER:
Dolaylı Tümleç: Fiilin yöneldiği, içinde bulunduğu veya ayrıldığı yeri belirten tümleç.