"Soru 2
Çıplak tepelerin ardından doğan ay, her gün biraz daha kuruyan, kurudukça küçülüp bodurlaşan akasyaların üzerinden uzaktaki sazlıklara doğru yuvarlanmıştı.
Bu cümlenin ögeleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) Özne, dolaylı tümleç, zarf tümleci, yüklem
B) Nesne, dolaylı tümleç, dolaylı tümleç, yüklem
C) Dolaylı tümleç, dolaylı tümleç, yüklem
D) Dolaylı tümleç, özne, dolaylı tümleç, yüklem
E) Özne, zarf tümleci, dolaylı tümleç, yüklem"
Bu resimde bir dil bilgisi sorusu yer almaktadır. Soruda verilen cümledeki ögelerin doğru sıralaması sorulmaktadır ve beş farklı şık arasında doğru cevabın belirtilmesi istenmektedir.
Soru Analizi ve Cevaplandırma
Verilen soruda, bir cümlenin ögelerinin doğru sıralanması istenmektedir. Öncelikle, cümledeki ögeleri tespit edip ardından verilen şıklara göre doğru cevabı bulacağız.
Cümle ve Ögeleri
Cümle: “Çıplak tepelerin ardından doğan ay, her gün biraz daha kuruyan, kurudukça küçülüp bodurlaşan akasyaların üzerinden uzaktaki sazlıklara doğru yuvarlanmıştı.”
Öncelikle cümlenin ögelerini bulalım:
-
Özne: Cümlede “doğru yuvarlanmıştı” yükleminde işi yapan kimdir? Bir varlık olarak kabul edilen “doğru yuvarlanmış olan” 'ay’dır.
- Özne: doğru yuvarlanmış olan 'ay
-
Dolaylı Tümleç: Hangi yerden ‘yuvarlanmıştı’ soru köküne cevap arayarak “Çıplak tepelerin ardından doğan…” kısmı dolaylı tümleç olarak kabul edilir.
- Dolaylı Tümleç: Çıplak tepelerin ardından
-
Zarf Tümleci: ‘Ne yaparken?’ sorusunu sorarak aranır, eylemin hangi zamana ait olduğunu bildirir, bu kısımda “her gün biraz daha kuruyan, kurudukça küçülüp bodurlaşan akasyaların üzerinden” kısmı zaman bildirir ve buna ilaveten yer –durum bildiren unsur da bu birbirinden ayrı, birleşik şekilde “uzaktaki sazlıklara doğru”
- Zarf Tümleci: her gün biraz daha kuruyan, kurudukça küçülüp bodurlaşan akasyaların üzerinden uzaktaki sazlıklara doğru
-
Yüklem: Cümlenin sonundaki haber kipli fiil, çekimlenmiş duyumlar yuvarlanmanın tamamlandığına delaletle bildirir.
Doğru Seçenek
Şimdi ögeleri belirledikten sonra şıklara bakalım:
- A) Özne, dolaylı tümleç, zarf tümleci, yüklem: Bu seçenek doğru gözükmektedir çünkü öznemiz 'ay’dır, dolaylı tümleç ‘çıplak tepelerin ardından’, zarf tümleci ‘her gün biraz daha kuruyan… akasyaların üzerinden uzaktaki sazlıklara doğru’ ve yüklem ‘yuvarlanmıştı’.
- B) Nesne, dolaylı tümleç, dolaylı tümleç, yüklem: Bu seçenek yanlış çünkü ‘nesne’ kullanılmamış.
- C) Dolaylı tümleç, dolaylı tümleç, yüklem: Dolaylı tümleç iki defa kullanılmış ve özne eksik
- D) Dolaylı tümleç, özne, dolaylı tümleç, yüklem: Bu seçenek de yanıltıcı çünkü ‘zarf tümleci’ eksik.
- E) Özne, zarf tümleci, dolaylı tümleç, yüklem: Bu seçenek önemli ama sıralamada yanlışlıklar var.
Cevap: A) Özne, dolaylı tümleç, zarf tümleci, yüklem
Terimler
TERİMLER:
Özne: Cümlede yüklem ile bildirilen iş, oluş veya durumun kim tarafından gerçekleştirildiğini belirten öge.
Dolaylı Tümleç: Yüklemin anlamını ‘nedir, nereye, nereden…’ sorularıyla tamamlayan ve genellikle -e, -de, -den edatlarıyla kullanılan öge.
Zarf Tümleci: Fiilin ne zaman, nasıl, niçin yapıldığını bildiren öge.
Yüklem: Cümlede işi, oluşu veya durumu bildiren fiil veya ek-fiil ile çekimlenmiş söz.
