Türkçe'deki Fiil Çatısının Çeşitleri Nelerdir?

Diller Türkçe
, , , ,
1

Türkçede, çatı bir fiilin etkin, edilgen, geçişli ya da geçişsiz olmasını belirtir. Diğer bir deyişle, fiili oluşturan eylemin kim tarafından gerçekleştirildiği veya neye etki ettiği anlamına gelir. Türkçede hangi çeşitlerde fiil çatıları bulunmaktadır ve bu çeşitlerin belirleyici özellikleri nelerdir? Hangi durumlarda hangi çatı tipi kullanılır?

2

Türkçe’de fiil çatısının temel olarak dört çeşidi bulunmaktadır. Bu çeşitler aşağıdaki gibidir:

  1. Etkin Çatı (Eylem Fiili): Fiilin eylemi gerçekleştirenimsi tarafından yapıldığını belirtir. Bu çatıda özne, eylemi gerçekleştiren kişiyi ya da nesneyi temsil eder. Örnek olarak, “Ali yemek yiyor” cümlesinde “Ali” özne olarak eylemi gerçekleştiren kişiyi temsil etmektedir.

  2. Edilgen Çatı (Çekimli Fiil): Fiilin eylemini alanimsi tarafından yapıldığını belirtir. Bu çatıda özne, eylem sonucunda etkilenen kişiyi veya nesneyi temsil eder. Örnek olarak, “Bu kitap okunur” cümlesinde “Bu kitap” özne olarak eylem sonucunda etkilenen nesneyi temsil etmektedir.

  3. Geçişli Çatı: Fiilin eyleminin, bir özne tarafından gerçekleştirildiği ve bir nesneye etki ettiği anlamını taşır. Bu çatıda bir özne ve bir nesne bulunur. Örnek olarak, “Ali kitabı okuyor” cümlesinde “Ali” özne olarak eylemi gerçekleştiren kişiyi, “kitabı” ise eylem sonucunda etkilenen nesneyi temsil etmektedir.

  4. Geçişsiz Çatı: Fiilin eyleminin, bir özne tarafından gerçekleştirildiği ancak bir nesneye etki etmediği anlamını taşır. Bu çatıda sadece bir özne bulunur. Örnek olarak, “Çocuk koşuyor” cümlesinde “Çocuk” özne olarak eylemi gerçekleştiren kişiyi temsil etmektedir.

Çatı tercihi, fiilin anlamı ve kullanıldığı bağlama bağlıdır. Etkin çatıda eylemi gerçekleştiren kişi belirtilmek istenirken, edilgen çatıda eylem sonucunda etkilenen kişi veya nesne ön plana çıkarılır. Geçişli çatıda ise eylem bir özne tarafından gerçekleştirildiği ve bir nesneye etki ettiği durumlar ifade edilirken, geçişsiz çatıda eylem sadece bir özne tarafından gerçekleştirilir.

TERİMLER:

  • Etkin Çatı: Fiilin eylemini gerçekleştirenimsi tarafından yapıldığını belirtir.
  • Edilgen Çatı: Fiilin eylemini alanimsi tarafından yapıldığını belirtir.
  • Geçişli Çatı: Fiilin eyleminin, bir özne tarafından gerçekleştirildiği ve bir nesneye etki ettiği anlamını taşır.
  • Geçişsiz Çatı: Fiilin eyleminin, bir özne tarafından gerçekleştirildiği ancak bir nesneye etki etmediği anlamını taşır.
3

Türkçe’de fiil çatılarının dört çeşidi vardır: etken çatı, edilgen çatı, geçişli çatı ve geçişsiz çatı.

Etkin Çatı:

Etkin çatıda fiilin eylemi, öznenin kendisi tarafından gerçekleştirilir. Bu çatıda eylemin gerçekleştiricisi belirtilir ve fiil, doğrudan etki edilen bir nesneye ihtiyaç duymaz. Örneğin:

  • Ahmet, yemeği pişiriyor.
  • Ali, kitabı okuyor.

Etkin çatının belirleyici özellikleri şunlardır:

  • Fiilin gerçekleştiricisi açıkça belirtilir.
  • Fiil, doğrudan etki edilen bir nesneye ihtiyaç duymaz.
  • Özneler, eylemi gerçekleştiren kişi ya da şeydir.

Etkin çatı, bir eylemi kimin yaptığını ön plana çıkarmak için kullanılır.

Edilgen Çatı:

Edilgen çatıda fiilin eylemi, özne üzerinde gerçekleşir veya etki bırakır. Bu çatıda eylemin gerçekleştiricisi belirtilmez ve fiil, dolaylı olarak etki edilen bir nesne ile kullanılır. Örneğin:

  • Yemek, pişiriliyor.
  • Kitap, okunuyor.

Edilgen çatının belirleyici özellikleri şunlardır:

  • Fiilin gerçekleştiricisi açıkça belirtilmez.
  • Fiil, dolaylı olarak etki edilen bir nesneyle kullanılır.
  • Özneler, eylemin etkisine uğrayan nesnedir.

Edilgen çatı, bir eylemi kimin veya neyin üzerinde gerçekleştiğini veya etki bıraktığını ön plana çıkarmak için kullanılır. Ayrıca, bazı fiiller edilgen çatıda kullanıldığında başka bir anlam kazanır.

Geçişli Çatı:

Geçişli çatıda fiil, bir özne tarafından bir nesneye doğrudan bir etki yapar. Eylemin gerçekleştiricisi belirtilir ve fiil, hem özne hem de nesne ile kullanılır. Örneğin:

  • Ayşe, mektubu yazdı.
  • Ben, araba sürdüm.

Geçişli çatının belirleyici özellikleri şunlardır:

  • Fiilin gerçekleştiricisi açıkça belirtilir.
  • Fiil, hem özne hem de nesneyle kullanılır.
  • Özneler, eylemi gerçekleştiren kişi ya da şeydir.
  • Nesne, eylemin doğrudan etki ettiği varlıktır.

Geçişli çatı, bir eylemin bir özne tarafından bir nesneye nasıl etki ettiğini vurgulamak için kullanılır.

Geçişsiz Çatı:

Geçişsiz çatıda fiil, bir özne tarafından doğrudan bir nesneye etki etmeden gerçekleşir. Eylemin gerçekleştiricisi belirtilir, ancak fiilin doğrudan bir etkisi olmadığı için nesne kullanılmaz. Örneğin:

  • Çocuklar, oynamaya gittiler.

Geçişsiz çatının belirleyici özellikleri şunlardır:

  • Fiilin gerçekleştiricisi açıkça belirtilir.
  • Fiil, doğrudan bir nesneyle kullanılmaz.
  • Özneler, eylemi gerçekleştiren kişi ya da şeydir.

Geçişsiz çatı, bir eylemin doğrudan bir etki yapmadan gerçekleştiğini vurgulamak veya bir durumun nasıl gerçekleştiğini anlatmak için kullanılır.

TERİMLER:

  • Etkin çatı: Fiilin eyleminin özne tarafından gerçekleştirildiği çatı.
  • Edilgen çatı: Fiilin eyleminin özne üzerinde gerçekleştiği veya etki bıraktığı çatı.
  • Geçişli çatı: Fiilin bir özne tarafından bir nesneye doğrudan bir etki yaparak gerçekleştiği çatı.
  • Geçişsiz çatı: Fiilin bir özne tarafından doğrudan bir nesneye etki etmeden gerçekleştiği çatı.