Lozan Antlaşması nedir ve neden yapilmistir? Sonuclari nelerdir?
Lozan Antlaşması, 24 Temmuz 1923’te İsviçre’nin Lozan kentinde Türkiye Cumhuriyeti ile İtilaf Devletleri arasında imzalanan; Sevr Antlaşması’nın yerini alan, Türkiye’nin sınırlarını, egemenlik haklarını, azınlık düzenlemelerini ve ekonomik-mali ilişkileri belirleyen barış antlaşmasıdır. Yapılma amacı, Kurtuluş Savaşı sonrası Türkiye’nin bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü uluslararası alanda tescil etmek; Sevr’in ağır şartlarını sona erdirmek ve yeni Türk devletinin haklarını güvence altına almaktı. Sonuçları arasında Türkiye sınırlarının uluslararası tanınması, kapitülasyonların kaldırılması, azınlık haklarının düzenlenmesi, boğazlar rejiminin belirlenmesi ve çeşitli ekonomik-mali düzenlemeler yer alır.
Başlıca maddeler / sonuçlar (kısa):
- Sınırlar: Anadolu ve Doğu Trakya sınırları büyük ölçüde kesinleşti; Osmanlı’nın Arap topraklarından feragat edildi.
- Egemenlik ve uluslararası tanınma: Ankara hükümetinin egemenliği ve Türkiye’nin bağımsızlığı uluslararası düzeyde tanındı; Sevr yürürlükten kaldırıldı.
- Kapitülasyonların kaldırılması: Osmanlı dönemindeki yabancı ayrıcalıkları (kapitülasyonlar) sona erdirildi; ekonomik bağımsızlık güçlendi.
- Azınlıklar ve nüfus mübadelesi: Müslüman olmayan azınlıkların hakları düzenlendi; 1923 mübadelesinin sonuçları ve göçlerle nüfus dengesi değişti (Yunanistan–Türkiye nüfus mübadelesi).
- Boğazlar rejimi: Boğazlar (Çanakkale ve İstanbul Boğazı) için uluslararası bir rejim getirildi; boğazlar başlangıçta kısmi uluslararası gözetim altında bırakıldı (daha sonra 1936 Montreux Sözleşmesi ile değiştirildi).
- Mali ve tazminat konuları: Osmanlı borçları, ekonomik ilişkiler ve savaş tazminatlarına ilişkin anlaşmalarla bazı düzenlemeler getirildi; yabancı malların statüsüne dair hükümler kabul edildi.
- Bölgesel konular: Bazı problemler (ör. Musul meselesi, Hatay) Lozan’la tamamen kapanmadı; sonraki yıllarda ayrı çözümler bulundu.
Terimler:
- Azınlık hakları: Sözleşmede korunması kararlaştırılan gayrimüslim yurttaşların (ör. Rum, Ermeni) bazı medeni ve kültürel hakları.
- Boğazlar rejimi: Çanakkale ve İstanbul Boğazları ile Marmara Denizi’nin statüsünü belirleyen uluslararası düzenleme; başlangıçta kısmi uluslararası denetim vardı.
- Kapitülasyonlar: Osmanlı döneminde yabancılara verilen ayrıcalık ve muafiyetler; Lozan ile kaldırıldı.
- Lozan Antlaşması: 24 Temmuz 1923’te imzalanan ve modern Türkiye’nin uluslararası statüsünü belirleyen barış antlaşması.
- Sevr Antlaşması: I. Dünya Savaşı sonrası 1920’de Osmanlı İmparatorluğu’na dayatılan, ancak Türk Kurtuluş Savaşı sonucu uygulanamayan ve Lozan’la yürürlükten kaldırılan antlaşma.
- Nüfus mübadelesi: Türkiye ve Yunanistan arasında yapılan, belli ölçüde zorunlu karşılıklı göç uygulaması (müslüman-türklere ve rumlara yönelik düzenleme).
İsterseniz her başlığı daha ayrıntılı açıklarım veya antlaşmanın maddelerine göre (ör. sınır haritası, kapitülasyonların maddeleri, azınlık hükümleri) madde madde özet çıkarabilirim.