Acemce nasil bir dildir ve tarihi, cografyasi, gunumuzdeki durumu hakkinda bilgi verirmisin

, , ,
1

Acemce nasil bir dildir ve tarihi, cografyasi, gunumuzdeki durumu hakkinda bilgi verirmisin. Ayrica acemce dilinde yazilmis bir siir verirmisin.

2
Google'da ara

"Persian language number of speakers 2023 Farsi Dari Tajik speakers statistics Ethnologue 2023 UNESCO 2024" için 75 sonuç bulundu

Google'da ara

"number of Persian speakers 2024 'Persian language' speakers 'number of speakers' Farsi Dari Tajik 2024 Ethnologue 2023 UNESCO 'How many people speak Persian'" için 75 sonuç bulundu

Google'da ara

"Persian language Wikipedia speakers 'Persian language - Wikipedia' speakers 'native speakers' 2024 'Farsi Dari Tajik' 'number of speakers'" için 2450 sonuç bulundu

Google'da ara

"Persian language number of speakers 'Persian language' 'number of speakers' 'Wikipedia' 'how many speakers' 'Farsi Dari Tajik'" için 8600 sonuç bulundu

Google'da ara

"Persian language Britannica 'Persian language' Britannica 'Farsi' 'Tajik' 'Dari'" için 2550 sonuç bulundu

Google'da ara

"how many people speak Persian '70 million' '110 million' 'Persian speakers' source 'Britannica' 'Wikipedia' 'Ethnologue' '2024'" için 548 sonuç bulundu

Kısa cevap (1–3 cümle):
Acemce, günümüzdeki adıyla Farsça (Persian), Hint-Avrupa dil ailesinin İran koluna ait bir dildir; tarihi Eski İran’a (Eski Farsça) kadar uzanır, Orta (Pahlavi) ve Yeni (Modern) Farsça evrelerinden geçmiştir. Coğrafi olarak İran, Afganistan (Dari), Tacikistan (Tajik) ve çevre bölgelerde konuşulur ve bugün hem edebî bir gelenek hem de milyonlarca ana ve ikinci dil konuşucusuna sahip canlı bir dildir. Aşağıda tarihçesi, coğrafyası, günümüzdeki durumu ve örnek bir şiir (Acemce/Farsça) veriyorum.

Acemce / Farsça nedir?

Tanım ve sınıflandırma

Farsça, Hint-Avrupa → Hint-İran → İranî → Batı İranî koluna ait bir dildir. Modern üç büyük çeşidi genelde şöyle adlandırılır: İran Farsçası (Fârsi), Afganistan’daki Dari ve Tacikistan’daki Tacik (Tajik).

Tarihi evreler (kısa)

  • Eski Farsça (Old Persian): Pers İmparatorluğu dönemine (Ahamenişler, MÖ 6–4. yy) ait yazılı anıtlar (ör. Pers İmparatorluğu dikilitaşlarındaki çivi yazısı metinler).
  • Orta Farsça (Middle Persian / Pahlavi): Sasani dönemi (MS 3–7. yy) ve Zerdüştlük edebiyatı; Pahlavi yazı sistemi kullanıldı.
  • Yeni/Modern Farsça (New Persian): Yaklaşık 9. yy’dan itibaren İslâmî dönemde ortaya çıktı; Arap alfabesi uyarlamasıyla yazıldı ve büyük bir edebî/kültürel dönem başlattı (Ferdowsî, Hâfız, Sa‘dî, Rûmî vb.).

Coğrafya ve dağılım

Ana konuşma bölgeleri

  • İran: Resmî dil ve en büyük konuşucu topluluğu.
  • Afganistan: Resmi dillerden biri olarak Dari (Afgan Farsçası) kullanılır.
  • Tacikistan: Tajik adıyla resmi dil (başlangıçta Latin, Sovyet döneminde Kiril alfabesi kullanımı; son yıllarda Latin’e geçiş tartışmaları var).
  • Ayrıca: Özbekistan’da, Irak’ta (Süryani ve Şii topluluklarında), Pakistan’da (özellikle Belucistan civarı ve bazı edebî kullanımlar) ve geniş bir diaspora (Türkiye, Avrupa, Kuzey Amerika, Körfez) bulunmaktadır.

Yazı sistemleri

  • İran ve Afganistan: Perso-Arap alfabesi (çeşitli ek harflerle).
  • Tacikistan: Kiril alfabesi (Sovyet mirası).
  • Tarihsel: Eski Farsça çivi yazısı, Orta Farsça için Pahlavi el yazmaları.

Günümüzdeki durumu

Konuşucu sayıları ve statü (kaynak belirtilmesi)

  • Modern kaynaklara göre Farsça konuşanların toplamı farklı hesaplamalara göre yaklaşık 110–130 milyon civarındadır; örneğin Wikipedia (erişim 2025-11-09) bazı derlemelerde L1 ≈ 91 milyon, L2 ≈ 35 milyon, toplam ≈ 130 milyon olarak verilmiştir. [Kaynaklar: Wikipedia, Britannica — erişim 2025-11-09]. Bu tür sayılar kaynaklara göre değişir; bölgesel nüfus artışı ve soyutlama ölçümleri farklılık yaratır.
  • Resmî statü: İran, Afganistan (Dari) ve Tacikistan (Tajik) resmi diller arasında yer alır; aynı zamanda klasik edebiyat dili olarak Güney ve Orta Asya’da tarihsel etkisi vardır.

Dil özellikleri (özet)

  • Dil bilgisi: Temelde SOV (özne–nesne–yüklem) sıra düzeni; iyelikler, şart kipleri, basit zamir sistemi.
  • Morfoloji: Cinsiyet yoktur, ismin belirgin çekim hâlleri sınırlıdır; fiiller zaman ve kip açısından zengin ama çekim sisteminde Latin dillerine göre daha yapısal farklılıklar vardır.
  • Ezafe yapısı: İsim tamlamalarında “ezafe” (bağlama) gösteren -e / -ye ekleri kullanılır.
  • Söz varlığı: Tarihsel olarak Arapçadan yoğun erişkinlikte ödünç sözcükler almıştır; modern dönemde Batı dillerinden (Fransızca, İngilizce, Rusça) teknik terimler girmiştir.

Kültürel rol

  • Farsça, klasik şiir ve tasavvuf edebiyatı açısından büyük bir mirasa sahiptir (Feridüddin Attar, Hâfız, Sadi, Ferdowsi, Rumi vb.). Orta Çağ boyunca Hindistan’dan Anadolu’ya, Orta Asya’dan Mezopotamya’ya kadar edebî ve yönetim dili olarak etkili oldu.

Dil içi farklılıklar ve karşılıklı anlaşılırlık

  • İran Farsçası, Dari ve Tajik arasında yüksek derecede karşılıklı anlaşılırlık vardır, ancak günlük telaffuz, bazı sözcükler, lehçe özellikleri ve yazı sistemi (Taciklerde Kiril) farklılıklara yol açar. Taciklerin Rusça etkisi ve tarihsel gelişim, onların söz varlığını farklılaştırmıştır.

Örnek şiir (Acemce / Farsça)

Aşağıda Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’den Masnavi’nin çok bilinen açılış beyti (Farsça) ve Türkçe çevirisini veriyorum.

Farsça (orijinal):
بشنو این نی چون شکایت می‌کند
از جدایی‌ها حکایت می‌کند

Latin transliterasyon (yaklaşık):
Beshno in ney chon shekâyat mikonad
az jodayi-hâ hekâyat mikonad

Türkçe çeviri:
Bu ney’i dinle, nasıl şikâyet ediyor;
Ayrılıklardan nasıl söz ediyor, anlatıyor.

Not: Bu beyit, Mevlânâ’nın Mesnevi’sinin ünlü girişidir ve insanın özünden, yaralanmışlık ve ayrılık temasından söz eder. Eğer istersen başka bir şairden (Hâfız, Sâdi, Ferdowsî) daha uzun bir şiir veya günümüz Farsçasıyla yazılmış modern bir şiir de ekleyebilirim.

Kaynaklar ve erişim tarihi

(Erişim tarihlerini güncel verdim; dil konuşucu sayıları kaynaklara göre değişebilir.)

TERİMLER:

Acemce: Osmanlıca/Türkçe’de Farsça için kullanılan geleneksel ad.
Dari: Afganistan’daki Farsça çeşidi; Afgan resmi dil formlarından biri.
Ezafe: Farsçada isim tamlamalarını veya sıfat bağlamasını gösteren ek (genelde -e / -ye).
Farsça / Fârsi: Modern İran’da konuşulan Persçe çeşidi; Acemce ile aynı anlama gelir.
Kiril alfabesi: Sovyet döneminde Tacikistan’da kullanılmaya başlanan alfabedir; Tacikçe (Tajik) genelde Kiril ile yazılır.
New/Modern Persian (Yeni Farsça): 9. yüzyıldan sonra gelişen dönemin Farsçası, günümüz Farsçasının temelidir.
Old Persian / Eski Farsça: Ahameniş dönemi yazılı esmâllarında görülen erken Farsça formu (çivi yazısı ile).
Pahlavi / Middle Persian (Orta Farsça): Sasani dönemi dili; Pahlavi yazı sistemi ile yazılmıştır.
Tajik (Tacikçe): Tacikistan’daki Persçe çeşidi; Sovyet mirası olarak Kiril alfabesi kullanılır.

Eğer istersen:

  • Daha uzun bir klasik Farsça şiir (Hâfız gazeli gibi) verebilirim;
  • Farsçanın gramer yapısını örnek cümlelerle (ezafe, zaman çekimleri vb.) detaylandırabilirim;
  • Belirli bir bölge (ör. Tacikistan’daki lehçeler) hakkında ayrıntı sunabilirim. Hangi kısmı daha detaylı istersin?