Ben merak ediyorum: “cahiliye” terimi tarihsel ve kültürel açıdan ne anlama geliyor; hangi zaman aralığını ve coğrafyayı kapsar, yalnızca Arap Yarımadası’yla mı sınırlıdır yoksa daha geniş bölgelere de mi uygulanır? Sosyal, dini, hukuki ve ekonomik açıdan hangi uygulamalar veya inanışlar cahiliye olarak nitelendirilir; örneklerle nasıl açıklanır? Kur’an ve hadis literatüründe cahiliye kavramı nasıl kullanılmış, İslam alimleri ve modern tarihçiler arasında bu kavramın tanımı ve yorumu konusunda hangi görüş ayrılıkları var? Ayrıca cahiliye teriminin olumsuz/pejoratif bir anlamı var mı, çağdaş araştırmalarda bu etiketin tarafsız kullanımı hakkında hangi eleştiriler bulunuyor ve bu konuda güvenilir birincil/ikincil kaynaklara nasıl ulaşabilirim?
Google'da ara
"Jahiliyyah definition pre-Islamic Arabia Encyclopaedia of Islam site:britannica.com 'jahiliyyah' 'cahiliye'" için 0 sonuç bulundu
Google'da ara
"'jahiliyyah' 'definition' pre-Islamic Arabia 'scholars' 'usage' 'Quran' 'hadith' 'modern debate' article" için 12500 sonuç bulundu
Google'da ara
"jahiliyyah Encyclopaedia of Islam 'Jahiliyyah' pre-Islamic Arabia 'Oxford Bibliographies' 'Encyclopaedia of Islam' 'W. Montgomery Watt' 'Fred M. Donner' 'Patricia Crone' 'Michael Cook' 'Sayyid Qutb jahiliyyah modern'" için 23 sonuç bulundu
Google'da ara
"does the Quran use the word jahiliyyah 'jahiliyyah' Quran verse 'jahiliyyah' appears" için 36000 sonuç bulundu
Google'da ara
""al-jahiliyyah" occurrences Quran verses 3:154 5:50 33:33 48:26 'jahiliyyah' list verses corpus.quran.com 'al-jahiliyyah'" için 3 sonuç bulundu
Google'da ara
""Jahiliyyah" Oxford Bibliographies pre-Islamic Arabia 'Jahiliyyah' OBO 'Pre-Islamic Arabia/The Jahiliyya' Aysel Erdoğan source" için 0 sonuç bulundu
Google'da ara
"Robert Hoyland Arabia and the Arabs review 'Arabia and the Arabs' PDF 'jahiliyyah' 'pre-Islamic'" için 108 sonuç bulundu
Net ve kısa cevap (1–3 cümle)
Cahiliye (Arapça: al‑jāhiliyya) terimi İslam öncesi dönemi ve o dönemin “bilgisizlik/cehalet” olarak nitelendirilen dinî, toplumsal ve hukuki hâllerini ifade eder; çoğunlukla Arap Yarımadası içindeki toplumlara uygulanır ama kavramın anlamı zaman içinde genişletilmiş ve bazı modern düşünürler tarafından çağdaş toplumlara da taşınmıştır. Kavramın kullanımı hem Kur’an ve hadis kaynaklarında hem de sonraki İslamî ve modern yorumlarda değişkenlik gösterir; tarihçiler önceden var olan sosyal ve dini çeşitliliği vurgulayarak “cahiliye” etiketinin basitleştirici olduğunu sıkça eleştirir.
Tanım ve kapsadığı zaman / coğrafya
- Tanım: Kelime köken olarak “cehalet, bilgisizlik, cahillik hâli” anlamına gelir; tarihsel olarak İslamın gelişi öncesi Arap toplumlarını (genelde 6.–7. yüzyıl) tanımlamak için kullanılır.
- Zaman aralığı: Geleneksel kullanımda Hz. Muhammed’den önceki dönem; daha geniş/ideolojik kullanımlarda (ör. bazı modern ideologlar) “İslamî normlara göre yanlış/cehalet” sürdüğü her zamanı kapsayacak şekilde kullanılmıştır.
- Coğrafya: Öncelikle Arap Yarımadası (Hicaz, Necid, Yemen, kuzey Arap sınırları) için kullanılır. Ancak tarihçiler, Nebat, Himyer, Bizans sınırındaki Arap toplulukları vb. ile bağlantılar göstererek coğrafi çeşitliliğe dikkat çekerler. Bazı yorumcular kavramı mecazi olarak İslam sonrası “kültürel/ideolojik cahiliyet” için de kullanmıştır.
Sosyal, dini, hukuki ve ekonomik uygulamalar — örnekler
- Dini: Çoktanrıcılık ve putperestlik (Kâbe çevresinde çok sayıda put), yer yer Hıristiyanlık ve Yahudilik etkileri ile birlikte Hanif/tek tanrı inançlarınin (azınlıkta) varlığı.
- Sosyal: Kabile esaslı toplum; onur ve şeref kodları; kan davaları ve intikam döngüleri; göçebe (bedevi) ile yerleşik (şâriʿa öncesi kent) yaşam biçimleri arasında farklar.
- Hukuki/Adet: Yazılı merkezi hukuk eksikliği; çözüm genelde örf-âdet (urf), kabile liderleri ve akrabalık bağlarıyla sağlanırdı; kadın hakları açısından bazı bölgelerde kız çocuklarının diri diri gömülmesi gibi uygulamalar kaydedilir (kaynak: İslami ve Arap kaynakları).
- Ekonomik: Ticaret (Kâbe ve Mekke ticaret yolları, Şam‑Yemen rotaları), deve ve hayvancılık, kölelik uygulamaları; ticaret sayesinde şehirlerde daha kompleks ekonomik yapılar vardı.
- Edebiyat/kültür: Cahili şiiri (pre‑Islamik Arap şiiri) güçlü bir edebi kültürün göstergesidir — bu, “cehalet” tanımını tekdüzeleştirmemek gerektiğini gösterir.
Kur’an ve hadis literatüründe cahiliye nasıl kullanılmış?
- Kur’anik metinlerde kavramın köküyle ve bazen açık ifadeyle “cehalet”e atıflar bulunur; bazı ayetlerde müşriklerin davranışları yahut adalet/şeriat arayışında “cahiliye usullerine” dönülmesi eleştirilir. Hadis literatürü de cahiliye dönemine dair uygulamalar (ör. infanticide) ve toplumsal tasvirler aktarır.
- Önemli nokta: Kur’an ve hadislerdeki kullanım genel olarak normatif — yani İslam öncesi uygulamaların eleştirisi ve İslamî ölçütlerle karşılaştırmasıdır. Metinler bazen “tarihî bir dönem”i ifade eder, bazen de “İslamî ilkelere karşı sapma”yı betimler; bu nedenle ayet/hadis bağlamına göre farklı yorumlanır.
İslam alimleri ve modern tarihçilerin görüş ayrılıkları
- Klasik İslam alimleri: Cahiliyeyi genelde dinsel ve ahlaki cehalet olarak nitelendirir; Peygamber öncesi toplumların çoğu pratiğini olumsuzlayıp İslamın getirdiği değişimi vurgularlar.
- Modern tarihçiler ve bazı çağdaş Müslüman düşünürler: Ön‑İslamik Arap toplumunun çeşitliliğini ve karmaşıklığını vurgular; bazı bölgelerde güçlü ticaret, edebiyat, siyaset ve tek tanrıcı hareketler olduğunu ve “cahiliye” etiketinin tek boyutlu olduğunu söylerler (ör. Robert Hoyland, Fred Donner, W. Montgomery Watt gibi araştırmacılar farklı nüanslar sunar).
- İdeolojik kullanım: 20. yüzyıldan itibaren bazı modern ideologlar (ör. Sayyid Qutb gibi) “jahiliyyah” kavramını yalnızca tarihsel bir dönem olmaktan çıkarıp çağdaş Batılılaşma veya seküler devlet biçimleri için de kullandılar; bu yorum tartışmalıdır ve politik sonuçlar doğurmuştur.
Cahiliyenin pejoratif/olumsuz anlamı ve eleştiriler
- Terim tarihi ve literatürde genellikle olumsuz bir etiket taşır (İslam’ın getirdiği hakikatle karşılaştırma). Bu, tarihsel gerçekliği basitleştirme veya kültürel çeşitliliği gölgeleme riskini doğurur.
- Çağdaş akademik eleştiriler: “Cahiliye” etiketinin etnografik ve arkeolojik bulgularla tutarlı şekilde uygulanması gerektiği; eski toplumların olumlu yönlerinin (şiir, hukukî örf, ticari başarı) görmezden gelinmemesi gerektiği vurgulanır. Aynı zamanda terimin modern siyaset için yeniden yorumlanmasının (ideolojik genişletmenin) tehlikeleri eleştirilir.
Birincil ve güvenilir ikincil kaynaklara nasıl ulaşırım? (öneriler ve erişim)
- Birincil kaynaklar:
- Kur’an (çeviriler: M.A.S. Abdel Haleem, Muhammad Asad, Abdullah Yusuf Ali vb.) — çevrimiçi güvenilir Kuran siteleri ve akademik baskılar.
- Sîre ve erken tarih kaynakları: İbn İshâk (Ibn Hisham aracılığıyla), Tabakat ve erken hadis koleksiyonları (Buhârî, Müslim). Bu metinler hem modern kritik baskılarla hem de İngilizce çevirilerle bulunur (ör. Guillaume çevirisi).
- Arkeolojik ve epigrafik malzeme: Safaitic, Thamudic, Nabataean kitabeleri — akademik dergiler ve arkeoloji yayınları.
- İkincil (güvenilir) eserler:
- Robert G. Hoyland, “Arabia and the Arabs: From the Bronze Age to the Coming of Islam” (Routledge, 2001) — güncel ve kapsamlı tarih.
- Oxford Bibliographies, “Pre‑Islamic Arabia / The Jahiliyya” — literatür taraması için iyi bir başlangıç (ayrıntılı bibliyografya içerir).
- Encyclopaedia of Islam (Brill) maddeleri — akademik, güvenilir ansiklopedik bilgiler.
- W. Montgomery Watt, Fred M. Donner, Patricia Crone ve Michael Cook gibi araştırmacıların çalışmalarını karşılaştırın (Crone/Cook’ın bazı tezleri tartışmalıdır; farklı bakış açılarını görmek için önemlidir).
- Modern tartışma ve siyaset perspektifleri için Sayyid Qutb ve eleştirileri hakkında akademik makaleler.
- Erişim yolları:
- Üniversite kütüphaneleri ve elektronik kaynaklar (JSTOR, Project MUSE, Brill Online).
- Google Scholar ile makale taraması, ardından üniversite erişimi veya makale istekleri (ResearchGate/Academia.edu üzerinden yazarla iletişim).
- Oxford Bibliographies ve Encyclopaedia of Islam erişimi genelde kurumsal abonelik gerektirir; kütüphane aracılığıyla ulaşın.
- Örnek referans kontrolü (erişim önerisi): Robert Hoyland, Arabia and the Arabs (Routledge, 2001); Oxford Bibliographies, “Pre‑Islamic Arabia/The Jahiliyya” (2011). (Son kontrol tarihi: 03.11.2025 — bu kaynakların hâlâ temel referanslar olduğu genel kabul görmektedir.)
Hızlı okuma/araştırma önerisi (adım adım)
- Önce genel giriş: Hoyland veya Oxford Bibliographies maddesi ile başlayın.
- Birincil kaynaklara dönün: Kur’an tercümesi ve İbn İshâk’ın Sîresi (Guillaume çevirisi).
- Konu uzmanı makaleler: JSTOR/Project MUSE üzerinden “pre‑Islamic Arabia”, “jahiliyya”, “pre‑Islamic religion Arabia” aramaları.
- Eleştirel/politik okumalar için: Sayyid Qutb’un metinleri ve bunlara yazılmış eleştirel eserler.
TERİMLER:
Cahiliye (al‑jāhiliyya): İslam öncesi dönem veya İslamî ölçütlere göre cehalet durumu; tarihsel ve normatif anlamları vardır.
Hadis: Peygamber Muhammed’e atfedilen söz ve fiillerin kayıtları; sonradan derlenen koleksiyonlar (Buhârî, Müslim vb.).
Hanif: İslam öncesi tek tanrı inancına eğilimli veya monoteist görülen kişiler/akımlar.
Ka’be: Mekke’deki kutsal yapı; İslam öncesi dönemde birçok putun bulunduğu bir merkezdi.
Kur’an: Müslümanlar için kutsal kitap; cahiliye dönemi ve sonrası hakkında referanslar içerir.
Sîre: Peygamber’in hayatını anlatan erken biyografik literatür (ör. İbn İshâk).
Urf: Toplumsal örf‑âdet, yazılı olmayan hukukî/adalet uygulamaları.
Cahili şiiri (al‑shiʿr al‑jāhilī): İslam öncesi Arap şiiri, dönemin edebî üretimini gösterir.
Eğer istersen, ilgini çeken bir alt başlıkta (ör. Kur’an’daki ayetlerin bağlamı, belirli hadis örnekleri veya arkeolojik kanıtlar) daha derin kaynaklı ve dipnotlu bir liste hazırlayabilirim. Hangi bölümle daha detaylı ilgilenirsin?