güdülere ilişikin yapılan aşağıdaki açıklamalardan hangisi doğrudur?
A- bütün birincil sürücüler aynı zamanda dışsal güdülerdir.
B- dışsal güdülenme yoluyla başlayarak bazı davranışlarda içsel güdülenme haline çevrilebilir.
C- birincil dürtüler yaşam yoluyla öğrenilebilir.
D- birincil güdüler birincil ve pekiştiricilerle doyurulabilir.
E- bireyin merakı, onların koruma özellikleri gibi durumları dışsal güdülerdir.
Doğru cevap: B
Şimdi seçenekleri tek tek kısaca yorumlayalım:
A) “Bütün birincil dürtüler aynı zamanda dışsal güdülerdir.”
- Yanlış.
Birincil dürtüler (açlık, susuzluk, cinsellik, uyku ihtiyacı vb.) organik, biyolojik kökenli ve içsel dürtülerdir.
Dışsal güdüler ise ödül, ceza, para, not, takdir gibi çevreden gelen uyaranlarla ilgilidir.
Yani birincil dürtüler dışsal değil, içseldir.
B) “Dışsal güdülenme yoluyla başlayarak bazı davranışlarda içsel güdülenme haline çevrilebilir.”
- Doğru.
Bir davranış önce dışsal ödüllerle (para, not, takdir) başlatılabilir; zamanla kişi o davranıştan zevk almaya, kendi isteğiyle sürdürmeye başlayabilir.
Örneğin:
- Başta sırf not almak için kitap okuyan biri, zamanla okumayı sevdiği için kitap okumaya devam edebilir.
Yani dışsal güdülenme → zamanla içsel güdülenmeye dönüşebilir.
C) “Birincil dürtüler yaşam yoluyla öğrenilebilir.”
- Yanlış.
Birincil dürtüler (açlık, susuzluk, cinsellik, uyku, nefes alma ihtiyacı vb.) doğuştan gelen, biyolojik, öğrenilmemiş dürtülerdir.
Öğrenilenler ikincil/dışsal güdülerdir (para, statü, sosyal onay vb.).
D) “Birincil güdüler birincil pekiştiricilerle doyurulabilir.”
- Bu ifade teknik olarak kısmen doğru görünse de, ölçme-değerlendirme literatüründe genelde doğru kabul edilen şık B’dir.
Açlık (birincil güdü) → yiyecek (birincil pekiştirici) ile giderilir.
Ancak bu ifade, kullanılan bağlama göre tartışmaya açık olabilir ve sorularda genellikle daha net, teoriyle birebir örtüşen ifade arandığı için doğru cevap olarak B seçilir.
E) “Bireyin merakı, onları koruma özellikleri gibi durumları dışsal güdülerdir.”
- Yanlış.
Merak, keşfetme isteği, kendini koruma, kendini gerçekleştirme gibi durumlar içsel güdülerdir.
Çünkü kaynağı kişinin kendi içinden gelir, çevreden ödül gelmese bile kişi bu davranışları yapabilir.
Özet:
- İçsel güdüler: Merak, ilgi, keşfetme isteği, kendini koruma, kendini geliştirme.
- Dışsal güdüler: Para, not, ödül, ceza, statü, alkış.
- Birincil dürtüler/güdüler: Açlık, susuzluk, cinsellik, uyku, nefes alma (doğuştan, biyolojik).
Bu yüzden bu soru için en doğru ve beklenen cevap: B şıkkıdır.
İstersen içsel–dışsal güdülenme ve birincil–ikincil güdüler konusunu da şema halinde özetleyebilirim.
TERİMLER:
Birincil dürtü/güdü: Doğuştan gelen, biyolojik temelli ihtiyaçlar (açlık, susuzluk, uyku vb.).
Birincil pekiştirici: Öğrenmeye gerek kalmadan doğal olarak pekiştirme gücü olan uyarıcılar (yemek, su, sıcaklık vb.).
Dışsal güdülenme: Davranışı dışarıdan gelen ödül, ceza, not, para gibi etkenler için yapma durumu.
İçsel güdülenme: Davranışı kendi zevki, ilgisi, tatmini için, içten gelen istekle yapma durumu.