Dersim İsyanı hakkında bilgi edinmek istiyorum. Özellikle devlet arşivlerinde veya güvenilir resmi kaynaklarda bu isyanla ilgili hangi belgeler ve kaynaklar bulunmaktadır? Ayrıca, bu belgelerde hangi tür bilgiler yer almakta ve nereden erişim sağlanabilir? İsyanla ilgili en önemli tarihi belgeler nelerdir?
Dersim isyanında yaklaşık 5 bin isyancı ölmüştür ve 13 şehidimiz ve 18 yaralımız olmuştur. Aşağıdaki kaynak New York Times gazetesinin 17 Haziran 1937 sayılı orijinal yayınından alınmıştır.
Uyarı: Türkçe çevirisini yapay zeka yaptı, yanlış bölümleri olabilir, düzeltmek isteyen kullanıcılar bu yazıyı düzenleyebilirler.
Metin:
TURKEY COMBATS UPRISING OF KURDS
30,000 Troops Sent to Dersim Area and Insurrection Is Reported Stamped Out
GIRL FLIER IS WAR HERO
Adopted Daughter of Ataturk Receives High Honor for Her Bravery in Action
Wireless to The New York Times.
ISTANBUL, Turkey, June 16. –
Details of a campaign in the Dersim region, one of the most secret military operations in history, in which 30,000 Turkish troops and a fleet of airplanes were required to subdue an insurrection in an almost inaccessible region, were disclosed today.
Although 5,000 were killed in bitter fighting in rough country where there were virtually no roads, and ladders had to be used to drive the rebels out of mountain caverns, it was not known that anything was going on.
Aircraft Were Active
Reconnaissance and bombing by government aircraft played an important part in suppressing the insurrection, the surviving leaders of which are being removed to other parts of Turkey. The revolt broke out three months ago, when a military post was attacked and a bridge destroyed.
The insurgents, who belonged to the Kurdish tribes of Kalan, Abbasusihak, Haydaran, Deman and Lolan, were confident in their strength of 5,000 fighting men. They addressed an ultimatum to the government demanding that no garrisons be established or bridges built or administrative divisions created; that the tribesmen be permitted to keep their arms; that they continue as before to pay taxes by bargaining with tribal chiefs.
The government’s answer was prompt, and now it is believed that, having lost their leaders in an unsuccessful insurrection, the tribesmen will abandon brigandage and turn to peaceful pursuits for their income.
The campaign ended when Sabiha Gokcekschen Hanoum, one of the adopted daughters of President Mustafa Kemal Ataturk, made a direct hit on the house of Seyyd Riza, one of the insurgent leaders, killing him and several of his principal supporters.
Following the disclosure by Prime Minister Ismet Inonu before the Kamutay [the Grand National Assembly] that there had been 659 disturbances recently in the region of Dersim, a government award of honor to Miss Hanoum was made public today.
She received a flying medal set with brilliants for distinguished service as a volunteer pilot in the Turkish Flying Corps during the Dersim operations.
This is the highest honor for an aviator in Turkey and rarely is awarded. The last persons to receive it were Russell Boardman and John Polando for their flight from New York to Istanbul in 1931.
Miss Hanoum, who is 22 years old, it was said, had shown the greatest bravery and resourcefulness throughout the operations and she was credited with having dropped the final bomb, which virtually ended the insurrection.
After a lengthy address, in which Mr. Inonu reviewed the entire field of his foreign policy, the Kamutay approved the League of Nations settlement of the Sanjak of Alexandretta dispute.
He assured the Kamutay that the government would not remain indifferent if further disorders arose in the district and that it would follow the situation closely.
Referring to the disorders in the Dersim region the Prime Minister said the government had been required to send large numbers of troops to restore order. In suppressing the disorders, which resulted from the hostility of the local population toward the introduction of compulsory education and other reforms, the army and the gendarmerie had lost thirteen killed and eighteen wounded, but, he added, the situation now was well in hand.
Mr. Inonu denied recent reports that Russo-Turkish relations were cooling off and asserted that Turkey remained “on the most friendly terms” with Moscow.
After giving a vote of confidence in the government by acclamation the House adjourned for the Summer.
First Girl Cadet Flier
Last Summer Miss Sabiha Guokluekschen Hanoum, adopted daughter of Mustafa Kemal Ataturk, received her appointment as the first official girl cadet at the Military Aviation School of Eski-Chehir. On her graduation she was commissioned as an officer of the Flying Corps.
Her appointment at the time was interpreted as an initial step in the government’s plan to open all careers, including the army, to women.
Türkçe Çeviri:
TÜRKİYE KÜRTLERİN İSYANINI BASTIRIYOR
30.000 Asker Dersim Bölgesine Gönderildi ve İsyanın Bastırıldığı Bildirildi
KIZ PİLOT SAVAŞ KAHRAMANI
Atatürk’ün Evlatlık Kızı, Eylemlerindeki Cesareti Nedeniyle Yüksek Onur Aldı
New York Times’a İstanbul’dan Telgraf.
İSTANBUL, Türkiye, 16 Haziran. –
Türkiye’nin Dersim bölgesinde, tarihin en gizli askeri operasyonlarından biri olan ve 30.000 Türk askerinin yanı sıra bir uçak filosu gerektiren bir isyanı bastırmak için düzenlenen kampanyanın detayları, bugün açıklandı.
Dağlık bölgede yol olmaması ve isyancıların mağaralardan çıkarılması için merdivenlerin kullanılması gerekmesine rağmen 5.000 kişinin şiddetli çatışmalarda öldüğü biliniyor.
Uçaklar Aktifti
Keşif ve hükümet uçaklarının bombardımanı, isyanın bastırılmasında önemli rol oynadı ve hayatta kalan liderler Türkiye’nin diğer bölgelerine taşınıyor. Üç ay önce bir askeri posta saldırılıp bir köprü yok edildiğinde isyan başlamıştı.
İsyancılar, Kalan, Abbasusihak, Haydaran, Deman ve Lolan Kürt aşiretlerine mensup olup, 5.000 savaşçının gücüne güveniyorlardı. Hükümete, garnizon kurulmayacağı, köprüler inşa edilmeyeceği veya idari bölünmeler yaratılmayacağı; aşiret mensuplarının silahlarını koruyacağı; şeflerle pazarlık ederek vergi ödemeye devam edeceklerini talep eden bir ültimatom gönderdiler.
Hükümetin yanıtı hızlı oldu ve şimdi başarısız bir isyan sırasında liderlerini kaybeden aşiret mensuplarının haydutluktan vazgeçip geçimleri için barışçıl amaçlara yöneleceğine inanılıyor.
Kampanya, Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün evlatlık kızlarından biri olan Sabiha Gökçen Hanım’ın, isyancı liderlerinden Seyid Rıza’nın evine direkt bir görüş yaptığı ve onu ile birçok ana destekçisini öldürdüğü zaman sona erdi.
Başbakan İsmet İnönü’nün Kamutay [TBMM]'de yaptığı açıklamanın ardından Dersim bölgesinde son zamanlarda 659 rahatsızlık olduğu ve Sabiha Hanım’a onur ödülünün kamuoyuna duyuruldu.
Dersim operasyonlarında gönüllü pilot olarak üstün hizmetlerinden dolayı parlak taşlarla süslenmiş bir uçuş madalyası aldı.
Bu, Türkiye’de bir havacı için en yüksek onurdur ve nadiren verilir. Son olarak Russell Boardman ve John Polando, 1931 yılında New York’tan İstanbul’a yaptıkları uçuş için aldılar.
22 yaşında olan Sabiha Hanım’ın, operasyonlar boyunca en büyük cesaret ve becerikliliği gösterdiği ve isyanı neredeyse sona erdiren son bombayı bıraktığı söylendi.
Mr. İnönü’nün dış politikalarını kapsamlı bir şekilde gözden geçirdiği uzun bir konuşmanın ardından, Kamutay Milletler Cemiyeti’nin İskenderun Sancağı’nı yerleştirme kararını onayladı.
Mr. İnönü, hükümetin bu bölgede daha fazla kargaşa olursa kayıtsız kalmayacağını ve durumu yakından izleyeceğini söyledi.
Başbakan, Dersim bölgesindeki rahatsızlıklara değinerek hükümetin düzeni yeniden sağlamak için büyük sayıda asker göndermek zorunda kaldığını belirtti. Zorunlu eğitimin ve diğer reformların getirilmesine yerel halkın düşmanlığı nedeniyle kargaşayı bastırdı ve ordu ve jandarma on üç öldürüldü ve on sekiz yaralandı, ancak durumun artık kontrol altında olduğunu ekledi.
İnönü, son zamanlarda çıkan Türk-Rus ilişkilerinin soğuduğu yönündeki haberleri yalanladı ve Türkiye’nin Moskova ile “en dostane ilişkilerde” kaldığını söyledi.
Hükümet hakkındaki güven sorununu oybirliği ile verdikten sonra, Meclis yaz tatili için ara verdi.
İlk Kız Öğrenci Pilot
Geçen yaz, Mustafa Kemal Atatürk’ün evlatlık kızı Sabiha Gökçen Hanım, Eskişehir Askeri Havacılık Okulu’nda resmi olarak ilk kız öğrenci oldu. Mezuniyetinden sonra Hava Kuvvetleri bir subay olarak atandı.
Atanması, hükümetin tüm kariyerleri, ordu dahil, kadınlara açma planının ilk adımı olarak yorumlandı.
Aşağıdaki kayıt New York Times gazetesinin 16 Kasım 1937 baskısından alınmıştır.
7 HANGED IN TURKISH RISING
4 Others of 58 on Trial Doomed, but They Win Commutations
Wireless to The New York Times.
ISTANBUL, Turkey, Nov. 15 —
The trial of Seyyid Riza and fifty-seven other insurgents implicated in the Kurdish rising of last Spring ended at Mamus- et-el-Aziz yesterday and sentences of death were passed on eleven of them.
Seyyid Riza, his son, and five others were hanged today. The death sentences on the remaining four were commuted to imprisonment for life on account of their advanced age.
Türkçe çeviri:
7 TÜRKİYE’DEKİ İSYANDA ASILDI
58 Kişiden 4’ü Mahkum Edildi, Ancak Cezaları Hafifletildi.
New York Times’a telgrafla.
İSTANBUL, Türkiye, 15 Kasım —
Seyyid Rıza ve geçen bahar gerçekleşen Kürt ayaklanmasına karışan elli yedi diğer isyancının yargılaması dün Mamuset-el-Aziz’de sona erdi ve onbir kişi hakkında idam cezası verildi.
Seyyid Rıza, oğlu ve beş diğer kişi bugün idam edildi. Diğer dört kişinin idam cezaları yaşlarının ilerlemiş olması nedeniyle müebbet hapse çevrildi.