Bu kalıtsal materyallerle ilgili verilen şıklardan hangisi yanlış olur?

  1. Aşağıda hücre çekirdeğinde bulunan kalıtsal materyaller arasındaki ilişki gösterilmiştir.

    Buna göre numaralanmış yapılarla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

    A) I, farklı canlı türlerinde farklı sayılarda bulunabilir.

    B) II, belirli bir karakterden sorumlu bir geni ifade ediyor olabilir.

    C) III ile gösterilen moleküller, tüm canlıların DNA’larında da bulunur.

    D) IV ile gösterilen molekül, tüm canlı türlerinde farklılık gösterir.


Bu resim, hücre çekirdeğinde bulunan kalıtsal materyaller arasındaki ilişkiyi ve bu materyallerin yapısını göstermektedir. DNA’nın yapısı ve onunla ilişkili moleküller arasındaki bağlantı üzerine bir soru içermektedir.

Cevap D şıkkıdır. IV ile gösterilen yapı nükleotid gibi temel birimlerdir ve tüm canlı türlerinde aynı türde bulunur; türler arasındaki fark nükleotidlerin dizilimindedir, nükleotidlerin kendisinde değil.

Açıklama: I kromozom sayısı türler arasında değişir (A doğru), II DNA dizisinin bir bölümü bir geni temsil edebilir (B doğru), III azotlu bazlar (A, T, G, C) tüm canlıların DNA’sında yer alır (C doğru). IV olarak gösterilen birimlerse nükleotidlerdir ve bunlar türler arasında farklı türlerde olmaz.

Terimler:

  • Adenin: DNA’da bulunan bir azotlu baz; timinle (T) eşleşir.
  • DNA: Genetik bilgiyi taşıyan molekül (Deoksiribonükleik asit).
  • Gen: Belirli bir özellikten sorumlu DNA dizisi parçası.
  • Kromozom: Hücre çekirdeğinde paketlenmiş DNA ve protein kompleksi.
  • Nükleotid: DNA’nın tek bir yapı taşı; azotlu baz + şeker + fosfat grubundan oluşur.

Yanlış seçenek B’dir. Farklı türlerde aynı kromozom sayısı görülebilir; kromozom sayısı genelde türe özgü bir özellik olsa da farklı türler birbirleriyle aynı sayıya sahip olabilir.

A genelde doğrudur (tür içi standart sayı; istisnalar: anöploidi, cinsiyet farklılıkları), C ve D doğrudur (kromozomların temel yapısı DNA’dır ve kalıtsal bilgiyi taşır).

Terimler:

  • Aneuplodi (Anöploidi): Kromozom sayısının normalden farklı olması durumu (ör. Down sendromunda 21. kromozomun üç kopyası).
  • DNA: Deoksiribonükleik asit; kromozomların temel yapısını oluşturan ve kalıtsal bilgiyi taşıyan molekül.
  • Kromozom: DNA ve ona bağlı proteinlerin paketlenmiş hâli; hücre bölünmesi sırasında görünür yapı.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Açıklama: Aynı türe ait bireylerin sahip olduğu nükleotid türleri (A, T, G, C) aynıdır; bireyler arasındaki farklı kalıtsal özellikler, nükleotidlerin dizilişindeki (yani DNA dizilimindeki) farklılıklardan kaynaklanır. Kromozom sayısı ve gen sayısı tür içinde genellikle aynıdır; nükleotid çeşitleri de bireyler arasında değişmez.

Terimler:

  • Fenotip: Bir canlının dışarıdan gözlemlenen özellikleri (ör. saç rengi, göz rengi).
  • Gen: Belirli bir özelliği belirleyen DNA dizisi bölümü.
  • Kromozom: DNA’nın proteinlerle paketlenmiş hâli; hücre çekirdeğinde bulunur.
  • Nükleotid: DNA’nın yapı taşı; azotlu baz + şeker + fosfattan oluşur.
  • Nükleotid dizilişi: DNA üzerindeki nükleotidlerin sıralanışı; genetik bilginin asıl taşıyıcısıdır.

Doğru seçenek C şıkkıdır.

Eşleştirme (doğru sıra): L = Kromozom, N = DNA, M = Gen, K = Nükleotit, P = Organik baz. Açıklama: DNA bir zincirdir ve en küçük yapı birimi nükleotiddir (K). Genler DNA üzerindeki belirli dizilim bölümleridir (M), kromozomlar DNA’nın paketlenmiş hâlidir (L) ve nükleotidin içinde bir organik baz (P) bulunur. Bu yüzden N harfiyle gösterilen bölümün (DNA) en küçük yapı birimi K harfiyle gösterilen bölüm (nükleotit) olur.

Terimler:

  • Adenin: DNA’da bulunan azotlu bazlardan biri; timinle eşleşir.
  • DNA: Deoksiribonükleik asit; genetik bilgiyi taşır.
  • Gen: Belirli bir özelliği belirleyen DNA dizisi bölümü.
  • Kromozom: DNA ve proteinlerin paketlenmiş hâli; hücre çekirdeğinde bulunur.
  • Nükleotid: DNA’nın temel yapı taşı; azotlu baz + şeker + fosfat içerir.
  • Organik baz: Nükleotidin azotlu baz kısmı (A, T, G, C).

Doğru cevap C) I ve III.

I: Heterozigot sarı × heterozigot sarı (Yy × Yy) → çocuklarda 1/4 yy çekinik fenotip (yeşil tohum) çıkar.
II: Homozigot uzun × homozigot kısa (LL × ll) → tümü Ll olur, hepsi baskın uzun olur; çekinik kısa fenotip çıkmaz.
III: Homozigot sarı (gg, sarı meyve çekinik) × heterozigot yeşil (Gg) → %50 gg çekinik fenotip (sarı meyve) çıkar.

Terimler:

  • Allel: Aynı gen lokusunda bulunan, bir karakterin farklı formu.
  • Baskın: Heterozigot durumda fenotipi belirleyen allel.
  • Çekinik: Fenotipte görünmesi için homozigot olması gereken allel.
  • Fenotip: Canlıda gözlemlenen dış özellikler.
  • Genotip: Bir canlının sahip olduğu allel kombinasyonu.
  • Heterozigot: İki allelin farklı olması (ör. Yy).
  • Homozigot: İki allelin aynı olması (ör. YY veya yy).

Doğru cevap D şıkkıdır.

Açıklama:

    1. grafik (Mor x Beyaz → %50 mor, %50 beyaz) mor ebeveynin heterozigot (Mm) olduğunu gösterir (Mm × mm → %50 Mm mor, %50 mm beyaz).
    1. grafik (Mor x Beyaz → %100 mor) mor ebeveynin homozigot dominant (MM) olduğunu gösterir (MM × mm → %100 Mm, yani hepsi heterozigot mor).
    1. grafik (Beyaz × Beyaz → %100 beyaz) beyaz fenotipli bireylerin genotipi çekinik olduğundan (mm) ebeveynler ve yavrular aynı genotipe sahiptir; genotiplerin birbirinden farklı olduğunu söyleyemeyiz. Bu yüzden ulaşılamayan ifade D’dir.

Terimler:

  • Allel: Aynı gen lokusunda bulunan, bir karakterin farklı formu.
  • Baskın: Heterozigot durumda fenotipi belirleyen allel (ör. M).
  • Çekinik: Fenotipte görünmesi için homozigot olması gereken allel (ör. m).
  • Fenotip: Gözlemlenen dış özellik (ör. mor veya beyaz çiçek).
  • Gen: Kalıtsal özellikleri belirleyen DNA dizisi bölümü.
  • Genotip: Bir canlının sahip olduğu allel kombinasyonu (ör. MM, Mm, mm).
  • Heterozigot: İki allelin farklı olması (Mm).
  • Homozigot: İki allelin aynı olması (MM veya mm).

Doğru seçenek D şıkkıdır. 4 kısa (çekinik, aa) olduğu için 1 ve 2 kesinlikle taşıyıcı (Aa) olmalı; 5 homozogot baskın (AA) olabilir; 7 kısa alleli taşır (Aa). 6 ise kısa yavruların varlığından dolayı kesinlikle taşıyıcıdır (Aa), dolayısıyla “genotipi tam olarak tespit edilemez” ifadesi yanlıştır.

Açıklama kısa:

  • 4 kısa (aa) → ebeveynler must carry a → 1 ve 2 = Aa (A true).
  • 1(Aa) × 2(Aa) kombinasyonundan 5 AA olabilir (B mümkün).
  • 4(aa) × 6(?) → çocuklarda aa görüldüğüne göre 6 mutlaka a taşır, yani 6 = Aa; bu durumda 7 fenotip olarak uzun olsa da taşıyıcıdır (C true).
  • 6’nın genotipi aslında kesin olarak Aa olduğundan D söylenemez.

Terimler:

  • Allel: Aynı gen lokusunda bulunan, bir özelliğin farklı formu.
  • Baskın: Heterozigot durumda fenotipi belirleyen allel (ör. A).
  • Çekinik: Fenotipte görünmesi için homozigot olması gereken allel (ör. a).
  • Fenotip: Gözlemlenen dış özellik (ör. kısa/uzun boy).
  • Gen: Kalıtsal bilgi taşıyan DNA bölümü.
  • Genotip: Bir bireyin sahip olduğu allel kombinasyonu (ör. AA, Aa, aa).
  • Heterozigot: İki allelin farklı olması (Aa).
  • Homozigot: İki allelin aynı olması (AA veya aa).

Doğru seçenek A. Kromozomlar arası parça değişimi (crossing‑over) homolog kromozomlar arasında gen alışverişi yaparak bireyler arasında genetik çeşitlilik (tür içi çeşitlilik) oluşturur.

Açıklama: Bu olay mayoz I’in profaz evresinde gerçekleşir ve allellerin yeni kombinasyonlarını ortaya çıkarır; bu yüzden yavruların anne ve babadan farklı gen dizilimlerine sahip olmasına neden olur. Parça değişimi doğrudan üreme hücrelerinin oluşumunu veya dört hücre oluşmasını başlatmaz (bunlar mayozun kendisiyle ilgilidir) ve kromozom sayısının sabit kalmasıyla ilgili temel mekanizma değildir.

Terimler:

  • Genetik çeşitlilik: Bir tür içindeki bireyler arasındaki genetik farklılıkların tümü; popülasyonun uyum ve evrim kapasitesini artırır.
  • Homolog kromozom: Aynı genlerin aynı sıralandığı, biri anneden biri babadan gelen kromozom çifti.
  • Kromozomlar arası parça değişimi (Crossing‑over): Homolog kromozomlar arasında eşlenme sırasında gerçekleşen DNA parça alışverişi olayı; rekombinasyona yol açar.
  • Mayoz: Eşey hücreleri (gametler) oluşturmak için gerçekleşen iki aşamalı hücre bölünmesi; kromozom sayısını yarıya indirir.
  • Rekombinasyon: Farklı allel kombinasyonlarının oluşması; crossing‑over ve diğer mekanizmalarla sağlanır.
  • Üreme hücresi (Gamet): Canlılarda döllenmeye katılan eşey hücreleri (sperm ve yumurta).