Gazneli hükümdan Sultan Mahmut, bir tacirden altmış bin dinarlık kumaş aldığını ancak parasını ödemediğini dile getiren bir şikayetle karşılaşır. Sultan Mahmut, tacirin haklı olduğunu düşünerek alacağının hemen ödenmesini emreder. Bu olayın Gazneli Devleti’nde ne anlama geldiğiyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) Dava açmanın sultanın iznine bağlı olduğu
B) Mezâlim divanının Gaznelilere özgü bir kurum olduğu
C) Sultanın gerektiği durumlarda yargı kararı verebildiği
D) Mezâlim divanının yalnızca ticari davalara bakmak için kurulduğu
E) Ticari konuların İslam hukukunun dışında bulunduğu (Türklerin İslamiyeti Kabulü ve lik Türk İslam Devletleri)
A) Dava açmanın sultanın iznine bağlı olduğu doğru bir ifadedir çünkü Sultan Mahmut’un tacirin alacağını hemen ödemesini emretmesi, tacirin şikayetine karşı hızlı bir şekilde hareket etmesi anlamına gelmektedir. Bu durumda tacirin dava açmasını beklemeksizin sultanın alacağı ödemesini emretmesi, sultanın dava sürecindeki yetkisini göstermektedir.
B) Mezâlim divanının Gaznelilere özgü bir kurum olduğu doğru bir ifadedir çünkü söz konusu gazneli hükümdarın aldığı karar yargısal bir niteliğe sahiptir ve bu kararın alınmasında “Mezâlim divanı” adı verilen bir kurumun rolü olduğunu göstermektedir. Mezâlim divanı, gaznelilere özgü olarak, haksızlığa uğrayan veya şikayette bulunan kişilerin davanın sonucunu beklemeksizin doğrudan sultandan adalet talep ettiği bir yargı organıydı.
C) Sultanın gerektiği durumlarda yargı kararı verebildiği doğru bir ifadedir çünkü Sultan Mahmut’un, tacirin şikayeti üzerine hemen alacağını ödemesini emretmesi, sultanın gerektiğinde kendi yargı kararını verebileceğini göstermektedir. Bu durum, sultanın yargı kararı verme yetkisine sahip olduğunu düşündüğünü gösterir.
D) Mezâlim divanının yalnızca ticari davalara bakmak için kurulduğu yanlış bir ifadedir, çünkü Mezâlim divanı, sadece ticari davalara bakmakla kalmaz, aynı zamanda herhangi bir haksızlık veya şikayet durumunda halkın adalet taleplerini karşılamak için kurulmuş bir yargı organıydı.
E) Ticari konuların İslam hukukunun dışında bulunduğu yanlış bir ifadedir, çünkü İslam hukuku ticari konulara da uygulanır ve İslam hukukunda ticaretin hükümleri de bulunmaktadır. Bu nedenle, sultanın tacirin alacağını ödemesini emretmesi, İslam hukukunun ticaret konularında da geçerli olduğunu gösterir.
TERİMLER:
- Mezâlim divanı: İslam devletlerinde adaletin sağlanması için kurulmuş bir yargı organıdır. Halkın haksızlığa uğrama durumunda başvurabileceği bir yer olan Mezâlim divanı, hızlı ve adil bir şekilde adaletin yerine getirilmesini sağlamak amacıyla kurulmuştur.
Cevap C’dir. Sultan Mahmut’un tacirin haklı olduğunu düşünerek alacağının hemen ödenmesini emretmesi, sultanın gerektiği durumlarda yargı kararı verebildiği anlamına gelir. Sultan, hükümdar olarak devleti yönetmekle görevlidir ve bu görevi kapsamında hukuki konularda da karar verme yetkisine sahiptir. Mezâlim divanı, sultanın bu yetkisini kullanması için oluşturulmuş bir kurumdur. Mezâlim divanı, sultanın huzurunda toplanan ve halkın şikâyetlerini dinleyerek çözüm üreten bir kurumdur. Bu olayda, tacirin şikâyeti mezâlim divanına taşınmıştır ve sultan, tacirin haklı olduğunu düşünerek alacağının ödenmesini emretmiştir. Bu olay, Gazneli Devleti’nde sultanın yargı yetkisine sahip olduğunu göstermektedir.
Diğer seçenekler doğru değildir.
A seçeneği doğru değildir çünkü dava açmak için sultanın iznine gerek yoktur. Gazneli Devleti’nde dava açmak isteyen herkes, bunu yapabilir.
B seçeneği doğru değildir çünkü mezâlim divanı, İslam dünyasının birçok yerinde görülen bir kurumdur. Gazneliler, bu kurumu daha etkin bir şekilde kullanmışlardır.
D seçeneği doğru değildir çünkü mezâlim divanı, yalnızca ticari davalara bakmaz. Bu divanlar, her türlü şikâyet ve davalara bakabilir.
E seçeneği doğru değildir çünkü ticari konular İslam hukukunun kapsamındadır. İslam hukuku, ticareti düzenleyen birçok hüküm içermektedir.
