Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, kanunların anayasa ile çelişmemesi gerektiğini belirtir. Başka bir deyişle, mevzuatta yer alan kanunların, anayasa normlarına uygun olma zorunluluğu vardır. Peki bu durum nasıl kontrol edilir? Hangi kurumlar ve ne gibi süreçler devreye girer? Türkiye’de anayasa ile çelişen bir kanun nasıl ve kimler tarafından iptal edilebilir? Konuyla ilgili anayasanın hangi maddeleri rehberlik eder ve yargı organlarının bu konuda ne tür yetkileri bulunmaktadır?
1 Beğeni
Türkiye’de Anayasa ve Kanunlar
Turkiye Cumhuriyeti Anayasası, ülkenin temel hukuk kurallarını içeren en üst düzey yasal metindir. Anayasa, Türkiye’deki diğer tüm yasaların ve kuruluşların üzerindedir. Bu nedenle, anayasa ile çelişen bir yasa ya da kanunun geçerliliği yoktur.
Anayasanın Üstünlüğü
Anayasa, yasal düzenleyiciler için yaratıcı ve düzenleyici bir rol oynar. Kanunlar, anayasanın belirlediği kurallara uygun olmalıdır. Eğer herhangi bir kanun, anayasa ile çelişiyorsa, bu durumun tespiti ve gereklilik halinde bu kanunun iptali gereklidir.
Kanunların Anayasa’ya Uygunluğunun Denetimi
Kanunların anayasa’ya uygun olduğunun denetlenmesi, anayasada belirtilen kurallara ve kanunlara göre yapılır. Bu denetimin sahibi yani yetkili kuruluş, Türkiye’de Anayasa Mahkemesi’dir.
Anayasa Mahkemesi
Anayasa Mahkemesi’nin görevleri arasında kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğü’nün anayasaya uygunluğunu denetlemek bulunur. Anayasa Mahkemesi, anayasa ile çelişen kanunları iptal etme yetkisine sahiptir.
Anayasa’ya Aykırı Kanunların İptali
Anayasa’ya aykırı bir kanun tespit edildiğinde bu kanunun iptali için süreç başlar. Anayasa Mahkemesi, anayasaya aykırılık iddiası bulunan kanunları inceleyerek, anayasanın hangi maddesi veya maddeleri ile çeliştiğini tespit eder. Eğer bir kanun, anayasa ile çeliştiği tespit edilen maddenin genel anlamına veya özüne aykırıysa, bu kanun veya kanun maddesi iptal edilir.
İptal Süreci
Kanunun iptali için başvuru, Anayasa Mahkemesine yapılır. Bu başvuruyu yapabilecek yetkili organlar, Cumhurbaşkanı, TBMM üyelerinin beşte biri, Bakanlar Kurulu ve yargı organlarıdır. Başvuru sonrasında, Mahkeme kanunun anayasaya uygunluğunu denetler ve gerekli görürse kanunu iptal eder.
İptal Kararı
Anayasa Mahkemesi’nin anayasa ile çelişen bir kanunu iptal etmesi için, toplam üye sayısının en az üçte iki çoğunluğunun olumlu oyu gereklidir.
Kanunların Anayasaya Uygunluğunu Denetim Süreci Hukuki Mevzuatlar
Kanunların Anayasaya uygunluğunun denetim süreci için Anayasa’da ve Anayasa Mahkemesi Kanunu’nda çeşitli düzenlemeler bulunmakta olup, bu kurallar denetimin usul ve esaslarını belirler.
Anayasal Düzenlemeler
Anayasa’nın “105. maddesi” Cumhurbaşkanına, “150. maddesi” TBMM üyelerine ve "152. maddesi"yse Bakanlar Kurulu ve yargı organlarına, Anayasa Mahkemesi’ne iptali için başvurma hakkı tanımaktadır.
Anayasa Mahkemesi Kanunu’nda Düzenlemeler
Kanunların iptal süreci ve usulü, Anayasa Mahkemesi Kanunu’nda detaylı bir şekilde düzenlenmiştir. Anayasa Mahkemesi Kanunu’nun belirlediği usul ve esaslar çerçevesinde, anayasa ile çelişen bir kanunun iptali için başvurunun nasıl yapılacağı, mahkemenin denetim süreci ve mahkeme kararının çıkması için gereken çoğunluk vb. konular düzenlenmiştir.
TERİMLER:
Anayasa: Bir devletin temel düzenini, yönetiminin biçimini, devlet organlarının görev ve yetkilerini, vatandaşların hak ve ödevlerini belirleyen hukuki metindir.
Anayasa Mahkemesi: Anayasanın ve kanunların anayasaya uygunluğunu denetleyen yüksek yargı organı.
İptal: Hukukta, bir yargı kararı, bir kanun ya da düzenlemeyi geçersiz kılma, kaldırma işlemi.
Kanun Hükmünde Kararname (KHK): Türkiye’de, yürütme organı tarafından çıkarılan ve bir kanun gücünde olan yasal düzenleme.
TBMM İçtüzüğü: Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin işleyişini düzenleyen metin.