Anayasal denetim, devlet organlarının, mevzuatın ve bireysel uygulamaların anayasaya uygunluğunun kontrol edilme sürecini ifade etmektedir. Türkiye’de bu denetim hangi devlet organları tarafından yerine getirilmektedir, hangi yasalar ve maddeler bu süreci şekillendirmektedir ve bunun sonucunda hangi yaptırımlar uygulanabilir? Anayasa Mahkemesi’nin bu süreçteki yeri ve işlevi nedir? Bu sistemin etkinliğini ve işleyişini belirleyen faktörler nelerdir?
Anayasal Denetim
Anayasal denetim, devlet organlarının, mevzuatın ve bireysel eylemlerin anayasaya uygunluğunun kontrol edildiği bir süreçtir. Yasama, yürütme ve yargı organlarının anayasaya uygun hareket etmelerinin sağlanması bu denetimin temel amaçlarından biridir. Türkiye’de bu süreci Anayasa Mahkemesi yürütmektedir.
Anayasa Mahkemesi ve Görevleri
Türkiye’de anayasal denetim görevi Anayasa Mahkemesi’ne verilmiştir. Kuruluşu ve görevleri Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 146. maddesinde belirlenmiştir. Mahkeme; Kanunların, Kanun Hükmünde Kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımından uyuşmazlıklarını incelemekle birlikte anayasada istisnalar haricinde genel ve yerel seçimlerin denetimin de yapar.
Norm Denetimi
Anayasal denetimin en önemli unsurlarından birisi norm denetimidir. Norm denetimi kanunların ve kanun hükmünde kararnamelerin anayasaya aykırı olup olmadığının incelendiği süreci ifade eder. Norm denetimi üç tür olarak uygulanır; somut norm denetimi, soyut norm denetimi ve bireysel başvurusu.
Somut Norm Denetimi
Somut norm denetimi, bir davayı gören mahkeme, tartışılan kanunun veya kanunlaştırılan hükmün anayasaya aykırı olup olmadığı durumunda uygulanır. Bu tip bir durumda mahkeme duruşmayı erteler ve dosyayı direk olarak Anayasa Mahkemesi’ne gönderir.
Soyut Norm Denetimi
Soyut norm denetimi ise bir kanunun veya hükmün genel olarak anayasaya uygunluğunun sorgulandığı bir denetimdir. Burada, kanunun uygulanmış olması veya bir davanın bulunması gerekmemektedir.
Bireysel Başvuru
Bireysel başvuru, bireylerin anayasanın 2. maddesinde belirtilen temel haklarından birinin ihlal edildiği gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi’ne başvurma hakkıdır. Bu hak anayasanın 148. maddesi ile bireylere tanınmıştır.
Yaptırımlar
Norm denetiminin sonucunda, Anayasa Mahkemesi’nin anayasaya aykırı bulduğu kanunlar ve hükme bağlanmış kararnameler iptal edilir. Kanunlar ve hükümler bozulamaz, ancak iptal edilir. İptal kararı, resmi gazete aracılığıyla yayım yoluyla ilan edilir ve bu kararlar nihai ve bağlayıcıdır.
TERİMLER:
Anayasal Denetim: Devlet organlarının, mevzuatın ve bireysel eylemlerin anayasaya uygunluğunun kontrol süreci.
Norm Denetimi: Kanunların ve kanun hükmünde kararnamelerin anayasaya aykırı olup olmadığının incelendiği süreç.
Somut Norm Denetimi: Bir davayı gören mahkeme, tartışılan kanunun veya kanunlaştırılan hükmün anayasaya aykırı olup olmadığı durumunda uygulanan norm denetimi.
Soyut Norm Denetimi: Bir kanunun veya hükmün genel olarak anayasaya uygunluğunun sorgulandığı denetim.
Bireysel Başvuru: Bireylerin anayasanın 2. maddesinde belirtilen temel haklarından birinin ihlal edildiği gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi’ne başvurma hakkı.
1 Beğeni