Doğrudan Yabancı Yatırım (DYY), genellikle bir ülkenin ekonomik büyümesine katkı sağlar ve istihdam olanakları yaratır. Ancak, yatırımın miktarı ve etkisi ülkelerin ekonomik, siyasi ve sosyal durumlarına bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Örneğin, bir ülkenin siyasi istikrarsızlık yaşaması veya ekonomik kriz içinde olması yabancı yatırımcıların ilgisini azaltabilir. Aynı zamanda, bir ülke ekonomik reformlar yaparak veya yabancı yatırımı çekmeye yönelik teşvikler sunarak da olumlu bir şekilde etkilenebilir. Yabancı yatırım girişlerini artırmak ve sürdürülebilir hale getirmek için ülkeler hangi stratejileri geliştirmelidir?
Doğrudan Yabancı Yatırımların Ülkeler İçin Önemi ve Stratejik Yaklaşımlar
1. Yönetici Özeti
Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY), bir ülkenin yatırımcıları, firmaları veya hükümetleri tarafından başka bir ülkenin ekonomisine yapılan uzun vadeli yatırımları ifade eder ve küresel ekonomik entegrasyonun temelini oluşturur. Bu rapor, DYY’nin ülkeler için ekonomik kalkınma, istihdam yaratma ve teknoloji transferi gibi kritik önemini incelemektedir. DYY’nin ev sahibi ülkeler üzerindeki olumlu etkileri arasında ekonomik büyüme, verimlilik artışı, yeni becerilerin kazanılması ve ihracat kapasitesinin artması yer alırken, yerel endüstrilerin rekabetle başa çıkamaması, kaynakların aşırı kullanımı ve kar transferleri gibi potansiyel olumsuz etkiler de bulunmaktadır. DYY girişlerini olumsuz etkileyebilecek faktörler siyasi istikrarsızlık ve ekonomik belirsizlikten yasal düzenlemelerdeki tutarsızlıklara ve yetersiz altyapıya kadar çeşitlilik gösterirken, istikrarlı bir siyasi ortam, güçlü ekonomik büyüme beklentileri ve yatırımcı dostu politikalar DYY çekiminde olumlu rol oynamaktadır. Ülkeler, vergi teşvikleri, yatırım bölgeleri oluşturma ve bürokrasinin azaltılması gibi stratejiler geliştirerek yabancı yatırım girişlerini artırabilir ve yatırımcı haklarının korunması ve şeffaf bir yasal çerçeve oluşturulması yoluyla bu yatırımların sürdürülebilirliğini sağlayabilirler. Vietnam ve Singapur gibi başarılı örnekler istikrarlı politikaların ve yatırımcı odaklı yaklaşımların önemini gösterirken, bazı Afrika ülkeleri ve “özgür olmayan” ekonomiler siyasi istikrarsızlık ve zayıf kurumlar nedeniyle DYY çekmekte zorlanmaktadır. Sonuç olarak, bu rapor, ülkelerin DYY’den en iyi şekilde yararlanabilmeleri için çok yönlü politika önerileri sunmaktadır.
2. Giriş: Doğrudan Yabancı Yatırımı Tanımlamak ve Bağlamsallaştırmak
- Doğrudan Yabancı Yatırımın (DYY) TanımıDoğrudan Yabancı Yatırım (DYY), bir ülkeden bir şirket veya birey tarafından başka bir ülkedeki ticari işletmelere yapılan yatırımları ifade eder ve genellikle yabancı kuruluştaki uzun vadeli bir ilişkiyi ve kalıcı bir ilgiyi içerir. DYY, yatırımcıların yabancı bir ülkedeki bir şirketin yönetiminde en az %10 oy hakkına sahip olması durumunda kalıcı bir menfaat elde etmesiyle karakterize edilir. Bu kontrol unsuru, DYY’yi yatırımcıların pasif olarak yabancı bir ülkenin menkul kıymetlerini elinde tuttuğu portföy yatırımlarından ayırır. Portföy yatırımlarının aksine, DYY daha düşük yer değiştirme maliyetine sahip olmasına rağmen daha yüksek oynaklığa sahiptir. DYY çeşitli şekillerde gerçekleşebilir: bir yatırımcının yurt dışında aynı sektörde faaliyet gösteren bir şirketi satın alması (yatay DYY), bir işletmenin başka bir ülkedeki tamamlayıcı bir şirketi satın alması (dikey DYY) veya farklı sektörlerde faaliyet gösteren birkaç şirketin ortaklaşa yatırım yapması (konglomera DYY). Ayrıca, DYY yeni bir şirketin kurulması (yeşil alan yatırımı), mevcut bir yerel şirketin satın alınması veya birleşilmesi (birleşme ve devralmalar) veya yabancı bir ortakla ortak girişim yoluyla da yapılabilir. Yeşil alan yatırımları genellikle yerel istihdamı ve teknoloji transferini artırırken, birleşme ve devralmalar pazara daha hızlı giriş ve mevcut altyapıdan yararlanma imkanı sunar. Yatay DYY mevcut faaliyetleri genişletmeyi hedeflerken, dikey DYY tedarik zinciri entegrasyonunu amaçlar ve konglomera DYY ise risk paylaşımı ve büyük ölçekli projelerin finansmanı için kullanılır.
- DYY’nin Ekonomik Kalkınma İçin Temel ÖnemiDoğrudan Yabancı Yatırım (DYY), özellikle gelişmekte olan ülkeler için ekonomik kalkınmanın önemli bir itici gücüdür ve sermaye, teknoloji ve uzmanlık getirerek kalkınmaya katkıda bulunur. DYY, ev sahibi ülkelerdeki tasarruf-yatırım açığını kapatmaya yardımcı olur ve sanayileri modernize ederek küresel değer zincirlerine entegrasyonu teşvik eder. Küreselleşmenin merkezinde yer alan DYY, ekonomiler arasında sermaye, mal, hizmet ve bilgi transferi için önemli bir kanaldır. Ülkeler arasındaki istikrarlı ve uzun süreli bağlantılar oluşturarak ekonomik entegrasyonu güçlendirir. DYY’nin miktarı ve türü, bir ülkenin ekonomik durumu üzerinde önemli etkilere sahiptir ve bu nedenle birçok ulusal politika bu yatırım yöntemini teşvik etmektedir. DYY, yalnızca finansal bir yatırım olmanın ötesinde, ev sahibi ülkelere yeni teknolojiler, yönetim uygulamaları ve küresel pazarlara erişim sağlayarak daha geniş bir ekonomik dönüşümü katalize eder. Bu durum, özellikle daha gelişmiş ekonomilerle arayı kapatmayı hedefleyen gelişmekte olan ülkeler için hayati önem taşımaktadır.
3. Doğrudan Yabancı Yatırımın Ev Sahibi Ülkeler Üzerindeki Çifte Etkisi
- 3.1. Olumlu Etkiler
- 1.1. Ekonomik Büyüme ve Verimlilik ArtışıDoğrudan Yabancı Yatırım (DYY), ekonomik kalkınmayı teşvik eder ve işletmeler ile yerel ekonomi için daha elverişli bir ortam yaratır. DYY, ev sahibi ülkede sermaye oluşumunu ve yatırımı artırır. Yabancı yatırımcılar tarafından sağlanan gelişmiş teknolojiler ve ekipmanlar sayesinde verimlilik artışı sağlanır. Yabancı firmalar genellikle yerel firmalara kıyasla daha yüksek verimliliğe sahiptir. Türkiye ve diğer gelişmekte olan ülkelerde yapılan çalışmalar, DYY’nin uzun vadede ekonomik büyüme üzerinde olumlu bir etkisi olduğunu göstermektedir. DYY, bazı bölgelerde toplam faktör verimliliğini artırmada önemli bir rol oynar. Üretim kapasitesini artırabilir ve yeni teknoloji ile yönetim bilgisi getirebilir. DYY’nin ekonomik büyüme üzerindeki etkisi güçlü bulunurken, DYY girişlerindeki değişkenliğin büyüme üzerinde olumsuz bir etkisi olabileceği tahmin edilmektedir.
- 1.2. Yeni Becerilerin Kazanılması ve Beşeri Sermaye GelişimiDYY, yerel çalışanlar için eğitim ve beceri geliştirme yoluyla beşeri sermaye gelişimini kolaylaştırır. İş gücünün kazandığı beceriler, genel eğitim ve beşeri sermayeyi artırır. DYY aracılığıyla yönetim uzmanlığı ve yeni organizasyonel uygulamalar transfer edilir. Çok uluslu şirketler (ÇUŞ’lar) tarafından sağlanan eğitimler, yerel iş gücünün becerilerini ve eğitim düzeyini yükseltir. Bu eğitimler, iş başında eğitimden daha resmi eğitimlere kadar çeşitlilik gösterebilir. DYY, ev sahibi ülkedeki mevcut bilgi birikimini iş gücü eğitimi ve beceri transferi yoluyla artırır.
- 1.3. İhracat Kapasitesinin Artması ve Uluslararası Pazarlara Erişim DYY, iş yaratma ve daha yüksek ücretler yoluyla bir ülkenin gelirini artırarak ekonomik büyümeyi teşvik eder. Yabancı yatırım yapan işletmelerin yerleşik küresel ağları sayesinde uluslararası pazarlara erişim kolaylaşır. DYY, yurt içi ihracatın verimliliğini artırarak bir ülkenin ihracat hacmini potansiyel olarak artırabilir. Çeşitli araştırmalar, DYY ile ihracat performansı arasında olumlu ve anlamlı bir etki bulmuştur. DYY, çok uluslu şirketlerin yabancı iştirakleri tarafından yapılan ihracat yoluyla ev sahibi ülkenin ihracat performansına katkıda bulunur. DYY, yerel ürünlerin ihracatını kolaylaştırabilir.
- 3.2. Potansiyel Olumsuz Etkiler
- 2.1. Yerel Endüstriler ve Rekabet İçin ZorluklarBüyük yabancı firmaların daha düşük fiyatları veya gelişmiş teknolojileriyle rekabet edemeyen yerel işletmelerin yer değiştirmesi potansiyeli bulunmaktadır. Büyük firmaların girişi yerel işletmeleri yerinden edebilir. DYY’den kaynaklanan artan rekabet, yerel firmaları daha az yenilikçi pazarlara yönlendirebilir veya pazar dışına itebilir. Artan rekabet, yerel firmaları daha az yenilikçi pazarlara itebilir. Çok uluslu işletmelerin piyasa üzerinde tekel gücü kazanma ve yerel rekabeti engelleme riski vardır. Dışlama etkisinin ana olumsuz etkisi, ÇUŞ’ların kazandığı tekel gücüdür. Daha az sayıda çalışana (50-99) sahip yerel şirketler, ÇUŞ’larla rekabet nedeniyle verimlilik kaybı yaşayabilirler. KOBİ’ler, girdi elde etme ve satış yapma konusunda ÇUŞ’larla rekabet etmekte zorlanabilirler.
- 2.2. Yerel Kaynakların Aşırı KullanımıYabancı şirketlerin zayıf çevre koruma yasalarından yararlanarak çevreye zararlı uygulamalarda bulunma potansiyeli bulunmaktadır. Yabancı şirketler zayıf çevre koruma yasalarını istismar edebilir. Doğal kaynak sektörlerinde faaliyet gösteren az sayıda büyük ÇUŞ’un bulunması, aşırı kullanıma yol açabilir. ÇUŞ’lar, doğal kaynakların aşırı kullanımı gibi mevcut yerel piyasa aksaklıklarını kötüleştirebilir.
- 2.3. Kar Transferlerinin EtkisiFirmaların karlarını ev sahibi ülkeye yeniden yatırmaması ve bunun sonucunda büyük sermaye çıkışlarının yaşanması endişesi bulunmaktadır. Kar transferi büyük sermaye çıkışlarına yol açabilir. Kar transferlerinin uzun vadede ilk sermaye girişini aşma ve ev sahibi ülkenin ödemeler dengesini olumsuz etkileme potansiyeli vardır. Kar transferleri sonunda ilk sermaye girişini aşabilir. Ana şirkete kaynak transferi riski, ev sahibi ülkede kaynak birikimi için zorlayıcı bir durum olabilir. Ana şirkete kaynak transferi, ev sahibi ülkede kaynak birikimini engelleyebilir.
4. Manzarayı Anlamak: DYY Girişlerini Etkileyen Faktörler
- 4.1. DYY’yi Olumsuz Etkileyen Faktörler
- 1.1. Siyasi İstikrarsızlık ve Ekonomik BelirsizlikSiyasi istikrarsızlık, yatırımcılar için belirsizlik yaratarak uzun vadeli yatırım planlamasını engeller. Liderlikteki düzensiz değişiklikler ve öngörülemeyen politikalar belirsiz bir iş ortamı yaratır. Dalgalı döviz kurları ve enflasyon gibi ekonomik belirsizlikler yatırımları olumsuz etkiler. Dalgalı döviz kurları ve enflasyon yatırımların değerini düşürebilir. Siyasi istikrarsızlık, DYY çekmek için gerekli ekonomik istikrarı bozarak yatırımcıları riskten kaçınmaya iter. Siyasi istikrarsızlık, DYY için gerekli ekonomik istikrarı bozar. Politika öngörülemezliği ve sık hükümet değişiklikleri DYY girişlerini caydırır. Sık hükümet değişiklikleri ve politika öngörülemezliği yatırımcı güvenini etkiler.
- 1.2. Tutarsız Yasal Düzenlemeler ve Bürokratik EngellerZayıf veya yetersiz yasal düzenlemeler DYY için caydırıcı bir faktör olabilir. Yetersiz yasal düzenlemeler DYY’yi engelleyebilir. Yasal ve düzenleyici rejimlerde şeffaflık, öngörülebilirlik ve açıklık eksikliği DYY’yi engeller. DYY politikalarının uygulanmasında şeffaflık eksikliği bir engeldir. Aşırı işçi koruması, yabancı yatırımcılar tarafından DYY için bir engel olarak görülmektedir. Aşırı işçi koruması bir engel olarak görülebilir. Karmaşık ve zaman alıcı iş lisanslama ve izin süreçleri yatırımcılar için zorluklar yaratır. İş lisanslama ve izinleri karmaşık ve zaman alıcı olabilir.
- 1.3. Yetersiz AltyapıGelişmemiş altyapı DYY için bir engel olarak görülmektedir. Gelişmemiş altyapı DYY’yi engeller. Özellikle enerji alanındaki yetersiz altyapı, DYY çekmek için bir zorluk oluşturmaktadır. Özellikle enerji alanındaki yetersiz altyapı bir caydırıcıdır. Ulaşım, telekomünikasyon ve enerji dahil olmak üzere altyapının kalitesizliği, bir konumun DYY için çekiciliğini etkiler. Altyapının kalitesi DYY çekiciliğini etkiler. Bir ülke içindeki altyapı kalitesindeki bölgesel farklılıklar, küresel değer zinciri entegrasyonu için coğrafi konumundan yararlanma yeteneğini sınırlar. Bölgeler arası altyapı kalitesindeki farklılıklar, küresel değer zincirlerine entegrasyon yeteneğini sınırlar.
- 4.2. DYY’yi Olumlu Yönde Etkileyen Koşullar
- 2.1. İstikrarlı Siyasi Ortam ve Olumlu Ekonomik Büyüme BeklentileriSiyasi istikrar, yatırımı teşvik eden öngörülebilir ve güvenli bir ortam sağlar 27. İstikrarlı siyasi ortamlar mülkiyet haklarının korunmasını sağlar 27. Ekonomik büyüme ile DYY girişleri arasında pozitif bir korelasyon vardır, çünkü ekonomik büyüme iş güvenini artırır. Ekonomik büyüme genellikle ev sahibi ülkelere konum avantajı sağlar. İstikrarlı siyasi koşullar, hükümet politikalarındaki değişiklikler ve sivil huzursuzlukla ilgili riskleri azaltarak daha fazla DYY çeker. İstikrarlı siyasi koşullar politika değişiklikleri ve kamulaştırma risklerini azaltır. İstikrarlı siyasi iklime sahip ülkeler, daha güvenli bir yatırım ortamı nedeniyle daha yüksek DYY girişleri alma eğilimindedir. Daha yüksek PSI (Siyasi İstikrar Endeksi) puanları daha yüksek DYY girişlerini çeker.
- 2.2. Yatırımcı Dostu Politikalar ve Elverişli İş OrtamıGenel yatırım ortamını iyileştirmek için siyasi ve ekonomik istikrarın sağlanması. İstikrar ve güçlü kurumlar aracılığıyla genel yatırım ortamının iyileştirilmesi. DYY çekmek için kurumların güçlendirilmesi ve bürokratik engellerin azaltılması. Bürokratik engellerin azaltılması DYY çekiciliğini artırır. Şeffaflık ve Avrupa standartlarına sahip iş dostu bir düzenleyici çerçeve sunulması. Portekiz iş dostu bir düzenleyici çerçeve sunmaktadır. Yatırımı çekmek için mali teşvikler sağlanması ve idari süreçlerin kolaylaştırılması. Öncelikli sektörler için teşvikler dahil olmak üzere hedeflenen yatırım teşvik politikalarının uygulanması.
- 2.3. Nitelikli ve Hazır İş GücüNitelikli iş gücünün mevcudiyeti, bilgi yoğun sektörlerdeki DYY için önemli bir faktördür. Nitelikli iş gücü, bilgi yoğun sektörlerdeki DYY için önemlidir. Yüksek kaliteli iş gücü, yatırım kararlarını ve beklenen sonuçların elde edilmesini kolaylaştırır. Yüksek eğitim ve beceri seviyeleri yatırım ve beklenen çıktıyı kolaylaştırır. Yatırımcılar tarafından Portekiz’in yüksek kaliteli iş gücü, ülkeyi çekici bir yatırım destinasyonu haline getirmede kilit bir faktör olarak kabul edilmektedir. Yatırımcılar Portekiz’in yüksek kaliteli iş gücüne değer vermektedir. Genellikle nitelikli bir iş gücüne ve ortalamanın üzerinde büyüme beklentilerine sahip açık ekonomiler DYY için değerlendirilmektedir. DYY yatırımcıları nitelikli iş gücüne sahip açık ekonomiler aramaktadır.
5. Yabancı Yatırımı Artırmak ve Sürdürülebilir Hale Getirmek İçin Stratejik Yaklaşımlar
- 5.1. DYY Girişlerini Artırma Stratejileri
- 1.1. Vergi Teşvikleri ve Yatırım Bölgeleri OluşturmaYabancı yatırımcılara çok faydalı vergi teşvikleri sunulması. Yabancı yatırımcılar faydalı vergi teşvikleri almaktadır. Yabancı yatırımcılar üzerindeki vergi yükünü azaltmak ve yatırımların net karlılığını artırmak için mali teşvikler sağlanması. Mali teşvikler yabancı yatırımcılar üzerindeki vergi yükünü azaltmayı amaçlar. Elverişli koşullara ve teşviklere sahip özel ekonomik bölgeler veya yatırım bölgeleri oluşturulması. Öncelikli sektörler için teşvikler dahil olmak üzere hedeflenen yatırım teşvik politikalarının uygulanması. Öncelikli alanlara yatırım çekmek için sektörel vergi indirimleri ve sübvansiyonlar sunulması. Sektörel vergi indirimleri ve sübvansiyonlar sunulabilir.
- 1.2. Bürokrasinin Azaltılması ve İdari Süreçlerin KolaylaştırılmasıGenel yatırım ortamını iyileştirmek için bürokratik engellerin azaltılması. Bürokratik engellerin azaltılması yatırım ortamını iyileştirir. Şirket kuruluş süreçlerinin basitleştirilmesi. Şirket kuruluş süreçlerinin basitleştirilmesi yapısal bir reformdur. İzin ve ruhsatlandırma süreçlerinin kolaylaştırılması ve basitleştirilmesi. İzin ve ruhsatlandırma süreçlerinin kolaylaştırılması yapısal bir reformdur. İşletmelerin kurulmasını ve faaliyetlerini genişletmesini kolaylaştırmak için idari yüklerin azaltılması. Verimli idari kurallar ve prosedürler yatırım kolaylaştırması için anahtardır.
- 1.3. Uluslararası Anlaşmalardan YararlanmaYabancı yatırımcıları çekmek için uluslararası anlaşmalar yapılması. DYY’yi teşvik etmek için bölgesel işbirliği ve uluslararası yatırım anlaşmalarına girilmesi. Yatırımcıları korumak ve yatırım akışlarını teşvik etmek için İkili Yatırım Anlaşmaları (İYA’lar) imzalanması. İYA’lar ekonomik işbirliği için olumlu bir ortam yaratmayı amaçlar. Ticaret ve yatırım fırsatlarını artırmak için Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA’lar) oluşturulması. STA’lar DYY akışlarını kolaylaştırabilir ve koruyabilir. Yabancı yatırımcılar üzerindeki vergi yükünü azaltmak için Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları (ÇVÖA’lar) kullanılması. ÇVÖA’lar aynı gelirin iki kez vergilendirilmesini önler.
- 5.2. Yabancı Yatırımların Sürdürülebilirliğini Sağlama Stratejileri
- 2.1. Yatırımcı Haklarının Korunması ve Şeffaf Bir Yasal Çerçeve SağlanmasıYabancı yatırımların sürdürülebilirliğini sağlamak için yatırımcı haklarının korunması. DYY Yasası yatırımcıların haklarını korumayı amaçlamaktadır. Şeffaf ve öngörülebilir bir yasal çerçeve oluşturulması. Şeffaflık ve idari verimlilik temel ilkeler olmalıdır. Yatırımcı güvenini artırmak için yasaların ve sözleşmelerin tutarlı bir şekilde uygulanmasının sağlanması. İstikrarlı siyasi ortamlar yasaların tutarlı bir şekilde uygulanmasını sağlar. Yatırım anlaşmalarında etkili ve bağımsız anlaşmazlık çözme mekanizmalarının sağlanması. Etkili anlaşmazlık çözme mekanizmaları yatırımcılar için çok önemlidir.
- 2.2. Yerel İşletmelerle İşbirliğini Teşvik Etme ve Bağlantılar KurmaTedarikçi geliştirme programları ve ortak girişimler yoluyla yabancı yatırım yapan işletmeler ile yerel firmalar arasındaki bağlantıların teşvik edilmesi. Tedarikçi geliştirme programları aracılığıyla yerel firmalarla bağlantıların teşvik edilmesi. Yerel ekonomiyi desteklemek için yerel işletmelerle işbirliğinin teşvik edilmesi. Yerel işletmelerle işbirliği yerel ekonomiyi destekler. DYY’nin yerel şirketlerle bağlantı kurma potansiyeli yüksek sektörlere yönlendirilmesi. DYY, yerel şirketlere yeni teknoloji ve bilgi sağlayabilir. Yabancı yatırımcılardan yerel firmalara teknoloji ve bilgi yayılımının kolaylaştırılması. DYY, yerel firmalarla üretim bağlantıları kurabilir.
6. Karşılaştırmalı Analiz: DYY Çekme ve Sürdürmede Küresel Deneyimler
- 6.1. Başarılı Örnekler
- 6.1.1. Vietnam: Gelişen yatırım kurumları ve ortamı, istikrarlı siyasi temel ve nispeten yüksek ekonomik büyüme temeli, yüksek katma değerli ürünlere odaklanma. Yüksek teknolojili sektörler de dahil olmak üzere işleme ve imalat sektörlerinde DYY çekti.
- 6.1.2. Singapur: Yabancı yatırıma karşı ayrımcılık yapmama, verimli idari mekanizma ve süreçler, basit ve dostane vergi sistemi, şeffaf, adil ve tarafsız yasal sistem. DYY çekme, yeni imalat, inşaat ve ihracat sektörlerine odaklandı.
- 6.1.3. Kuzey Karolina (ABD): DYY’de önemli bir artış yaşadı; yabancı şirketler yatırım paylarını önemli ölçüde artırdı; Japonya gibi ülkelerden imalat ve teknolojiye önemli yatırım. Toyota’nın yenilenebilir enerji kullanarak pil üretimine yaptığı önemli yatırım önemli bir örnektir.
- 6.1.4. Özgür Ekonomiler (Genel): Yüksek düzeyde ekonomik özgürlüğe, güçlü yasal çerçevelere, iyi tanımlanmış mülkiyet haklarına ve şeffaf yönetim yapılarına sahip ülkeler önemli miktarda DYY girişi çekmektedir. “Özgür” ekonomiler, kişi başına düşen DYY konusunda “çoğunlukla özgür” ekonomilerden önemli ölçüde daha iyi performans göstermektedir.
- İçgörü: Başarılı ülkeler genellikle siyasi ve ekonomik istikrar, yatırımcı dostu politikalar, verimli yönetim, nitelikli iş gücü ve yüksek büyüme potansiyeline sahip sektörlere yatırım çekmeye yönelik stratejik bir odaklanmanın birleşimini göstermektedir. Ayrıca güçlü bir yasal çerçeveye ve yatırımcı haklarının korunmasına öncelik verirler.
- 6.2. Başarısız Örnekler
- 6.2.1. Bazı Afrika Ülkeleri (Burundi, Orta Afrika Cumhuriyeti, Komorlar, Gambiya, Gine-Bissau ve São Tomé ve Príncipe): Siyasi, demografik ve altyapı sorunları nedeniyle çok düşük düzeyde DYY aldı; genellikle sınırlı siyasi çoğulculuk ve eğitime ve altyapıya güvensiz erişim ile karakterize edilir. Siyasi istikrarsızlık ve altyapı eksikliği temel caydırıcı faktörlerdir.
- 6.2.2. Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) Ülkeleri (Genel): Doğal kaynak zenginliğine, ticaret açıklığına ve refahına rağmen, siyasi istikrarsızlık, yolsuzluk kontrolü ve yönetim sorunları gibi faktörler nedeniyle yeterli DYY çekmekte zorlandı. Siyasi istikrar ve yolsuzluk kontrolü gibi faktörler DYY girişlerini olumsuz etkiledi.
- 6.2.3. “Çoğunlukla Özgür Olmayan” ve “Özgür Olmayan” Ekonomilere Sahip Ülkeler: Siyasi istikrarsızlık, zayıf mülkiyet hakları ve yüksek düzeyde yolsuzluk nedeniyle önemli ölçüde daha düşük DYY girişleri yaşamakta ve bu durum yatırımcı güvenini aşındırmaktadır. Özgür olmayan ekonomiler genellikle siyasi istikrarsızlık ve zayıf mülkiyet haklarıyla mücadele eder.
- 6.2.4. Türkiye (Tarihsel Bağlam): Liberalleşme dönemlerine rağmen, ekonomik krizler, siyasi belirsizlikler ve kurumsal ve yasal altyapı zayıflıkları nedeniyle sürekli olarak yüksek düzeyde DYY çekmekte zorluklar yaşadı. Diğer gelişmekte olan ülkelere kıyasla düşük DYY girişleri yaşadı.
- İçgörü: Başarısız vakalar genellikle siyasi istikrarsızlık, zayıf kurumlar, yetersiz altyapı, yüksek düzeyde yolsuzluk ve tutarsız veya elverişsiz politika ortamları gibi ortak özelliklere sahiptir. Bu faktörler yatırımcı güvenini aşındırır ve bu ülkelere yatırım yapmanın algılanan risklerini artırır.
7. Sonuç ve Politika Önerileri
- 7.1. Temel Bulguların Özeti:
- DYY, sermaye girişi, teknoloji transferi ve beşeri sermaye gelişimi gibi faydalar sunarak ekonomik kalkınmanın hayati bir itici gücüdür, ancak aynı zamanda yerel endüstriler ve kaynak sürdürülebilirliği için potansiyel riskler de taşır.
- Siyasi ve ekonomik istikrar, şeffaf ve verimli bir düzenleyici ortam, yeterli altyapı ve nitelikli iş gücü, DYY girişlerinin temel belirleyicileridir.
- Vergi teşvikleri, yatırım bölgeleri ve uluslararası anlaşmalar dahil olmak üzere stratejik hükümet politikaları, bir ülkenin DYY çekiciliğini önemli ölçüde artırabilir.
- DYY’nin sürdürülebilirliği, yatırımcı haklarının korunmasını, öngörülebilir bir yasal çerçevenin sağlanmasını ve yabancı yatırımcılar ile yerel işletmeler arasındaki işbirliğinin teşvik edilmesini gerektirir.
- Başarılı DYY çekme ve sürdürme genellikle iyi yönetim, ekonomik özgürlük ve yüksek kaliteli yatırımları çekmeye yönelik net bir stratejik odaklanma ile bağlantılıdır.
- 7.2. Çok Katmanlı Politika Önerileri:
- 7.2.1. Siyasi ve Ekonomik İstikrarın Güçlendirilmesi:
- Yatırımcı güvenini oluşturmak için demokratik kurumları güçlendirin, hukukun üstünlüğünü sağlayın ve siyasi istikrarı teşvik edin.
- Makroekonomik istikrarı korumak, enflasyonu kontrol altında tutmak ve öngörülebilir döviz kurları sağlamak için sağlam maliye ve para politikaları uygulayın.
- İyi yönetimi, şeffaflığı teşvik edin ve her düzeyde yolsuzlukla aktif olarak mücadele edin.
- 7.2.2. Yatırımcı Dostu Bir Düzenleyici Ortam Oluşturulması:
- Prosedürleri basitleştirmek, şeffaflığı artırmak ve tutarlılığı sağlamak için kapsamlı yasal ve düzenleyici reformlar yapın.
- İşletme kurma süresini ve maliyetini en aza indirmek için yatırım onayları için tek durak noktası oluşturun ve bürokratik engelleri azaltın.
- Yatırımcı haklarını korumak için yasaların ve sözleşmelerin adil ve tarafsız bir şekilde uygulanmasını sağlayın.
- 7.2.3. Altyapı Gelişimine Yatırım Yapılması:
- Ulaşım (karayolları, limanlar, havaalanları), enerji (güvenilir ve uygun fiyatlı tedarik) ve iletişim (yüksek hızlı internet) gibi kritik altyapı sektörlerine stratejik yatırımlara öncelik verin.
- Ulusal kalkınma hedefleriyle uyumlu ve potansiyel yabancı yatırımcıların ihtiyaçlarını karşılayan altyapı master planları geliştirin.
- 7.2.4. Beşeri Sermayenin Geliştirilmesi:
- Yabancı yatırımcıların ihtiyaçlarını karşılayan nitelikli ve uyarlanabilir bir iş gücü geliştirmek için eğitim ve mesleki eğitim programlarına yatırım yapın.
- Yerel iş gücünün rekabet gücünü artırmak için yaşam boyu öğrenme ve beceri geliştirme girişimlerini teşvik edin.
- 7.2.5. Hedefli Yatırım Teşvik Stratejilerinin Uygulanması:
- Öncelikli sektörleri ve hedef yatırımcıları belirleyen net bir ulusal yatırım stratejisi geliştirin.
- Rekabetçi ancak ev sahibi ülke için de maliyet etkin olan iyi tasarlanmış ve şeffaf vergi teşvikleri sunun.
- Yüksek kaliteli altyapıya ve kolaylaştırılmış düzenlemelere sahip özel ekonomik bölgeler veya sanayi parkları kurun ve etkin bir şekilde yönetin.
- Potansiyel yatırımcılara yönelik uluslararası tanıtım etkinlikleri ve hedeflenen tanıtım dahil olmak üzere yatırım teşvik faaliyetlerine aktif olarak katılın.
- 7.2.6. Sürdürülebilirliğin Sağlanması ve Yerel Faydaların Maksimize Edilmesi:
- Yatırımcı haklarını korumak ve etkili anlaşmazlık çözme mekanizmalarına erişim sağlamak için net mekanizmalar oluşturun.
- Yabancı yatırım yapan işletmeler ile yerel işletmeler arasındaki bağlantıları teşvik eden ve kolaylaştıran politikalar uygulayın, teknoloji transferini ve tedarik zinciri gelişimini destekleyin.
- Çevresel ve sosyal standartlara uyum dahil olmak üzere sorumlu ve sürdürülebilir yatırım uygulamalarını teşvik edin ve kurumsal sosyal sorumluluk girişimlerini destekleyin.
- 7.2.1. Siyasi ve Ekonomik İstikrarın Güçlendirilmesi:
Tablo 1: Başarılı Ülkelerde DYY Girişlerinin Karşılaştırılması (Örn. Vietnam, Singapur, Kuzey Karolina)
| Ülke Adı | Ortalama Yıllık DYY Girişi (Milyar USD) | DYY Çekme İçin Temel Politikalar/Stratejiler | DYY Çeken Temel Sektörler | İlgili Ekonomik Göstergeler (GSYH Büyüme Oranı, İşsizlik Oranı) |
|---|---|---|---|---|
| Vietnam | ~30 (Son 5 yıl ortalaması) | İyileştirilmiş yatırım kurumları, siyasi istikrar, yüksek büyüme | İşleme ve imalat, yüksek teknoloji | GSYH Büyüme Oranı: ~6-7%, İşsizlik Oranı: ~2-3% |
| Singapur | ~70 (Son 5 yıl ortalaması) | Ayrımcılık yapmama, verimli yönetim, basit vergi sistemi, güçlü hukuk | İmalat, inşaat, ihracat, elektronik, petrokimya | GSYH Büyüme Oranı: ~2-3%, İşsizlik Oranı: ~2-3% |
| Kuzey Karolina | Bilgi Yok | Yatırımcı dostu ortam, teşvikler, nitelikli iş gücü | İmalat, teknoloji, yenilenebilir enerji | GSYH Büyüme Oranı: ABD ortalamasına yakın, İşsizlik Oranı: ~3-4% |
Tablo 2: Başarısız Ülkelerde DYY Girişlerinin Karşılaştırılması (Örn. Seçilmiş Afrika Ülkeleri, “Özgür Olmayan” Ekonomiler)
| Ülke Adı | Ortalama Yıllık DYY Girişi (Milyon USD) | DYY İçin Temel Zorluklar/Engeller | İlgili Siyasi/Ekonomik Göstergeler (Siyasi İstikrar Endeksi, Yolsuzluk Algısı Endeksi, GSYH Büyüme Oranı) |
|---|---|---|---|
| Burundi | <30 (2019) | Siyasi istikrarsızlık, altyapı yetersizliği | Siyasi İstikrar Endeksi: Düşük, Yolsuzluk Algısı Endeksi: Yüksek, GSYH Büyüme Oranı: Değişken |
| Orta Afrika Cumhuriyeti | <30 (2019) | Siyasi istikrarsızlık, iç çatışmalar | Siyasi İstikrar Endeksi: Çok Düşük, Yolsuzluk Algısı Endeksi: Yüksek, GSYH Büyüme Oranı: Değişken |
| “Özgür Olmayan” Ekonomiler (Genel) | Bilgi Yok | Siyasi istikrarsızlık, zayıf mülkiyet hakları, yüksek yolsuzluk | Siyasi İstikrar Endeksi: Düşük, Yolsuzluk Algısı Endeksi: Yüksek, GSYH Büyüme Oranı: Genellikle Düşük |
Alıntılanan çalışmalar
- 9.2 Foreign Direct Investment and Economic Development - Fiveable, erişim tarihi Mart 26, 2025, Foreign Direct Investment and Economic Development | Economic Development Class Notes | Fiveable | Fiveable
- Foreign Direct Investment (FDI) - Overview, Benefits & Disadvantages, erişim tarihi Mart 26, 2025, Foreign Direct Investment (FDI) - Overview, Benefits & Disadvantages
- Doğrudan Yabancı Yatırım (FDI) Nedir? | Gedik Yatırım, erişim tarihi Mart 26, 2025, Doğrudan Yabancı Yatırım (FDI) Nedir? | Gedik Yatırım
- Doğrudan yabancı yatırım nedir? Doğrudan yabancı yatırımların önemi ve türleri - Finans haberlerinin doğru adresi - Mynet Finans Haber, erişim tarihi Mart 26, 2025, Doğrudan yabancı yatırım nedir? Doğrudan yabancı yatırımların önemi ve türleri - Finans haberlerinin doğru adresi - Mynet Finans Haber
- DOĞRUDAN YABANCI YATIRIM NEDİR? - TOBB, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://haber.tobb.org.tr/ekonomikforum/2019/301/114-115.pdf
- Foreign Direct Investment (FDI): What It Is, Types, and Examples - Investopedia, erişim tarihi Mart 26, 2025, Foreign Direct Investment (FDI): What It Is, Types, and Examples
- Benefits and advantages of foreign direct investment - ResearchFDI, erişim tarihi Mart 26, 2025, Benefits and advantages of foreign direct investment - ResearchFDI
- Doğrudan Yabancı Yatırım (FDI) Ne Demek? - Midas, erişim tarihi Mart 26, 2025, Doğrudan Yabancı Yatırım (FDI) Ne Demek? - Midas
- Measuring foreign direct investment - OECD, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://www.oecd.org/en/topics/foreign-direct-investment-fdi.html
- How Beneficial Is Foreign Direct Investment for Developing Countries?, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/2001/06/loungani.htm
- Home and Host Country Effects of FDI Robert E. Lipsey Working Paper 9293, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://www.nber.org/system/files/working_papers/w9293/w9293.pdf
- TÜRKİYE’DE DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLARIN EKONOMİK BÜYÜME VE İSTİHDAMA ETKİSİ* Perihan Ezgi BALLI - DergiPark, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2337699
- Doğrudan Yabancı Yatırım ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Geçiş Ekonomileri Örneği1 - DergiPark, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3532530
- Doğrudan Yabancı Yatırımların Ar-Ge Faaliyetleri Üzerine Etkisi: Ampirik Bir İnceleme, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2020/03/002-Doğrudan-Yabancı-Yatırımların-Ar-Ge.pdf
- The Effects of Foreign Direct Investments for Host Country’s Economy 1. Introduction - European Journal of Interdisciplinary Studies, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://ejist.ro/files/pdf/369.pdf
- www.cmi.no, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://www.cmi.no/publications/file/942-why-technology-transfer-and-newindustrial.pdf
- Does foreign direct investment increase exports’ productivity? Evidence from developing and emerging countries | Request PDF - ResearchGate, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://www.researchgate.net/publication/340437685_Does_foreign_direct_investment_increase_exports’_productivity_Evidence_from_developing_and_emerging_countries
- Doğrudan Yabancı Yatırım Girişlerinin Ev Sahibi Ülke İhracatı Üzerine - DergiPark, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1990628
- dolaysız yabancı yatırımların makro-ekonomik etkileri - DergiPark, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/332921
- Impact of FDI on the Economy of Host Countries | UKEssays.com, erişim tarihi Mart 26, 2025, Impact of FDI on the Economy of Host Countries | UKEssays.com
- Foreign Direct Investment as a Catalyst for Industrial Development - ResearchGate, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://www.researchgate.net/publication/223052299_Foreign_Direct_Investment_as_a_Catalyst_for_Industrial_Development
- Dogrudan Yabancı Yatırımların Yerli Şirketler Üzerine Etkileri - MÜSİAD, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://www.musiad.org.tr/uploads/yayinlar/arastirma-raporlari/pdf/90-dogrudan_yabanci_yatirimlar.pdf
- Effects of Foreign Direct Investments on the Host Country - NIDA Business School, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://mba.nida.ac.th/th/books/read/3b5d71c0-c257-11ea-8718-717ec99f241d
- Foreign Direct Investment and Development | VoxDev, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://voxdev.org/voxdevlit/foreign-direct-investment
- ÇOK ULUSLU ŞİRKETLER VE DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLARIN GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERİN KALKINMASI ÜZERİNE ETKİLERİ - Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://gkd.dergi.comu.edu.tr/dosyalar/Gkd/cok-uluslu-sirketler-ve-dogrudan-yabanci-yatirimlarin-gelismekte-olan-ulkel-2017-02-28-309.pdf
- The Impact of Political Instability on Foreign Direct Investment in Malaysia - International Journal of Research and Innovation in Social Science, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://rsisinternational.org/journals/ijriss/articles/the-impact-of-political-instability-on-foreign-direct-investment-in-malaysia/
- The Influence of Political Stability on Foreign Direct Investment (FDI) - ResearchGate, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://www.researchgate.net/publication/382832226_The_Influence_of_Political_Stability_on_Foreign_Direct_Investment_FDI
- FDI — Foreign Direct Invest / DYY — Doğrudan Yabancı Yatırım | by Sedat Onat - Medium, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://medium.com/tedarik-zinciri-makaleleri/fdi-foreign-direct-invest-dyy-doğrudan-yabancı-yatırım-e01841488fba
- An analysis of the relationship between foreign direct investment (FDI), political risk and economic growth in South Africa - AgEcon Search, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://ageconsearch.umn.edu/record/287229/files/Meyer.pdf
- TÜRKİYE’DE DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLARIN İŞ GÜCÜ PİYASASINA ETKİLERİ: MİKRO VERİ ANALİZİ - İstanbul Üniversitesi, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://nek.istanbul.edu.tr/ekos/TEZ/60614.pdf
- Obstacles to FDI in the APEC Economies: A Study Based on the JMC Firm Survey, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://www.apec.org/docs/default-source/publications/2007/10/survey-on-investment-liberalization-and-facilitation-obstacles-to-foreign-direct-investment-fdi-in/07_ieg_survey_on_fdi.pdf
- Düzenlemenin Portekiz’de Uluslararası Yatırım Üzerindeki Etkisi - The Portugal News, erişim tarihi Mart 26, 2025, Düzenlemenin Portekiz'de Uluslararası Yatırım Üzerindeki Etkisi - The Portugal News
- Türkiye Ülke Stratejisi - 2024-2029, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://www.ebrd.com/turkiye-strategy-turkish.pdf
- Influence of Political Stability on Foreign Direct Investment (FDI) Inflows in Nigeria - AJPO Journals, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://ajpojournals.org/journals/index.php/AJF/article/download/2172/2730/8210
- Does Economic Growth Attract FDI Inflows? A Dynamic Panel Analysis - MDPI, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://www.mdpi.com/2227-7099/12/1/1
- Foreign direct investment and technology transfer | International Economics Class Notes | Fiveable, erişim tarihi Mart 26, 2025, Foreign direct investment and technology transfer | International Economics Class Notes | Fiveable | Fiveable
- TÜRKİYE’DE DOĞRUDAN YABANCI YATIRIM GİRİŞLERİNİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER: 1970 - Journal of Yaşar University, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://journal.yasar.edu.tr/wp-content/uploads/2012/05/no8_vol2_07_karagoz.pdf
- Yabancı Doğrudan Yatırımları Artırmak İçin Teşvikler Gerekli ve/veya Yeterli Mi?, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/09/hasankaymak.pdf
- Yatırım Teşvik Desteği | ADEN KALİTE, erişim tarihi Mart 26, 2025, Yatırım Teşvik Desteği | ADEN KALİTE
- Türkiye’nin Doğrudan Yabancı Yatırımları - IDEAL ESTATES ALANYA, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://idealestates.com.tr/yatirim-hizmetleri/turkiyenin-dogrudan-yabanci-yatirimlari/
- Investment incentives, promotion and facilitation - OECD, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://www.oecd.org/en/topics/investment-incentives-promotion-and-facilitation.html
- Foreign Direct Investment – Promoting and protecting a key pillar for sustainable development and growth - International Chamber of Commerce, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://iccwbo.org/wp-content/uploads/sites/3/2024/02/FDI-–-Promoting-and-protecting-a-key-pillar-for-sustainable-development-and-growth.pdf
- Yatırım Mevzuatı - Nevşehir Yatırım Destek Ofisi, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://www.investinnevsehir.com/yatirimci-rehberi/yatirim-mevzuati
- Doğrudan Yabancı Yatırım (DYY) Nedir? - TYOTR, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://tyotr.com/dogrudan-yabanci-yatirim-dyy-nedir-i-2078
- Sermaye Piyasası Kanunu: Yatırımcıların Hak ve Güvenliğini Koruma Rehberi | Nurol Portföy, erişim tarihi Mart 26, 2025, Sermaye Piyasası Kanunu: Yatırımcıların Hak ve Güvenliğini Koruma Rehberi | Nurol Portföy
- How sustainability and geopolitics shape foreign investment policies - UNCTAD, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://unctad.org/news/how-sustainability-and-geopolitics-shape-foreign-investment-policies
- doğrudan yabancı yatırım kararları ve belirleyicileri - DergiPark, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/32072
- Sürdürülebilir Turizm Nedir? - Control Union, erişim tarihi Mart 26, 2025, Sürdürülebilir Turizm Nedir? - Control Union
- Dogrudan Yabancı Yatırımların Yerli Şirketler Üzerine Etkileri - MÜSİAD, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://musiad.org.tr/uploads/yayinlar/arastirma-raporlari/pdf/90-dogrudan_yabanci_yatirimlar.pdf
- Successful Year of FDI Attraction, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://en.vcci.com.vn/successful-year-of-fdi-attraction
- Singapore’s successful FDI attraction policies, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://hmlf.vn/corporate-commercial/singapores-successful-fdi-attraction-policies/
- FDI Success Stories - Southern Economic Development Council, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://www.sedc.org/news/fdi-success-stories
- Attracting foreign direct investments - Atlantic Council, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/report/attracting-foreign-direct-investments/
- Uneven foreign direct investment is a cause and effect of underdevelopment - Africa at LSE, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://blogs.lse.ac.uk/africaatlse/2023/09/13/uneven-foreign-direct-investment-is-a-cause-and-effect-of-underdevelopment/
- Determinants that attract and discourage foreign direct investment in GCC countries: Do macroeconomic and environmental factors matter? - PubMed Central, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10868797/
- OECD Ülkelerinde Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları ve Belirleyici Faktörler - Uludağ Üniversitesi, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://www.uludag.edu.tr/dosyalar/iibfdergi/genel-dokuman/2004_1/asl02.pdf
- DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR’IN TÜKETİCİLER TARAFINDAN YEREL OLARAK ALGILANMASINDA ETKİLİ OLABİLECEK FAKTÖRLERİN DEĞE - DergiPark, erişim tarihi Mart 26, 2025, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/265328