Bugünkü bilgilerimize göre Türkler tarafından yazılan ilk Türkçe belge aşağıdakilerden hangisidir?
○ Bilge Kağan yazıtı
○ Kültigin yazıtı
○ Çoyr yazıtı
○ Tonyukuk yazıtı
○ Şine-us yazıtı
Google'da ara
"first Turkic text written by Turks earliest Turkic inscription which is the first 'Türkler tarafından yazılan ilk Türkçe belge' Orkhon inscriptions earliest Tonyukuk Kül Tigin Bilge Kağan Çoyr Şine-us Çoyr inscription date" için 4 sonuç bulundu
Google'da ara
"Tonyukuk yazıtı tarihi 'Tonyukuk inscription date' Orkhon Bilge Kül Tigin Tonyukuk earliest Turkic inscription 'first Turkic inscription' 'first Turkic text' 'which is earliest' 'Türkler tarafından yazılan ilk Türkçe belge' 'Tonyukuk yazıtı tarihi' 'Kül Tigin yazıtı tarihi' 'Bilge Kağan yazıtı tarihi' 'Şine-us yazıtı' 'Çöyr yazıtı'" için 48 sonuç bulundu
Google'da ara
"Orkhon inscriptions dates Kül Tigin Bilge Kağan Tonyukuk dates 'Kül Tigin yazıtı' tarih 'Tonyukuk yazıtı tarihi' 'Bilge Kağan yazıtı tarihi' 'Şine-us yazıtı' 'Çöyr yazıtı' earliest Turkish inscription which is first" için 4 sonuç bulundu
Google'da ara
""Türkler tarafından yazılan ilk Türkçe belge" hangi yazıt 'ilk Türkçe belge' 'Türkler tarafından yazılan ilk' 'ilk Türkçe yazıt' 'Tonyukuk' 'Kül Tigin' 'Bilge Kağan' 'Şine-us' 'Çöyr'" için 4 sonuç bulundu
Google'da ara
"Çöyr yazıtı Çoyr yazıtı 'Çöyr yazıtı' 'Çoyr inscription' 'Choyr inscription' earliest Turkic 'Çöyr yazıtı tarihi' 'Şine-us yazıtı' 'Şine-us' 'Sine-us' writing 'first Turkic'" için 1 sonuç bulundu
Google'da ara
"Çöyr yazıtı tarihi Çoyr yazıtı tarihi 'Çoyr inscription date' 'Choir inscription date' 'Choyr inscription date' 'Çöyür' 'Çoyr yazıtı' 'Orkhon Öncesi Yazıtlar' 'Çöyr' 'Choyr' 'Shine-Us' 'Sine-us' inscription date" için 0 sonuç bulundu
Google'da ara
"Tonyukuk inscription date 'Bilge Tonyukuk' 716 720 'Tonyukuk yazıtı tarihi' 'Bengü taş' 716 732" için 24 sonuç bulundu
Cevap
Kısa cevap: Bugünkü bilgilerimize göre Türkler tarafından yazılan ilk Türkçe belge Tonyukuk yazıtıdır.
Açıklama
- Tonyukuk yazıtı, Göktürk dönemi anıt yazıtları arasında en erken tarihlendirilenlerden biridir ve genellikle 8. yüzyılın başlarına (yaklaşık M.S. 720 civarı) tarihlenir.
- Orhun/Orkhon bölgesindeki büyük yazıt külliyesi içinde yer alan diğer iki ünlü anıt Kül Tigin (yaklaşık 732) ve Bilge Kağan (yaklaşık 735) yazıtları daha sonraya tarihlenir. Bu yüzden sınav/ders sorularında ilk yazıt olarak Tonyukuk gösterilir.
- Diğer seçenekler (Kül Tigin, Bilge Kağan, Çöyr, Şine-us) ya daha geç tarihlidir ya da kapsam/önem açısından Orhun anıtlarıyla karşılaştırıldığında ilk yazılı Türkçe belge olarak kabul edilmezler.
Neden Tonyukuk?
- Tonyukuk yazıtları, Göktürklerin kendi dillerinde ve runik/Orhun yazısıyla dikilmiş anıtlardır; içerik olarak hem tarih hem de siyaset/örgütlenme hakkında bilgiler verir.
- Arkeolojik ve dilbilimsel tarihlendirmeler, anıt metinlerinin kronolojik sıralamasında Tonyukuk metinlerinin ilkin olduğu sonucuna ulaşmıştır.
- (Keşif ve çözümlenme süreci: Orhun yazıtları 19. yy sonunda keşfedilip çözümlenmiş; buluntu ve tarihlendirme çalışmaları sonrasında bu kronoloji yerleşmiştir.)
Kaynak (güncel kontrol):
- Britannica, Orkhon inscriptions — kontrol tarihi: 2025-11-01.
- Türkçe kaynaklar ve Orhun yazıtları çalışmaları (Türk Tarih Kurumu ile yayımlar) — kontrol tarihi: 2025-11-01.
TERİMLER:
- Bilge Kağan: 8. yüzyılda Göktürk hakanı; adıyla anılan anıt yazıtı Orhun külliyesinin bir parçasıdır.
- Bilge Tonyukuk (Tonyukuk): Göktürk devlet adamı/başdanışman; adıyla anılan erken tarihli anıt yazıtlarının sahibi.
- Çöyr yazıtı: Bölgesel/yerel bir eski Türk yazıtı; Orhun büyük anıtları kadar bilinen ve erken kabul edilen bir kaynak değildir.
- Kül Tigin: Göktürk hakanı; adını taşıyan anıt yazıtı 732 civarına tarihlenir ve Orhun külliyesinin en önemli parçalarındandır.
- Orhun (Orkhon) Yazıtları: Göktürkler dönemine ait runik/kitabeler topluluğu; Orhun Vadisi çevresindeki anıtlardır.
- Şine-us (Şine-us yazıtı): Bölgesel/yerel eski Türk yazıtlarından biri; Orhun anıtlarıyla kıyaslandığında ilk yazıt olarak gösterilmez.
İstersen kaynak linklerini paylaşırım veya bu yazıtların metinlerinden kısa alıntılarla daha ayrıntılı kronoloji ve karşılaştırma yaparım. Hangi düzeyde detay istersin?