Aile planlaması çiftlerin beklenmedik hamilelikleri önleyerek daha düzenli ve sağlıklı aile yapısı oluşturması için yapılır. Bununla beraber, istedikleri zaman, istedikleri sayıda çocuk yapmak için kullanılır. Aile planlaması kapsamına çocuk sahibi olmak isteyenlerde, çocuk sahibi olmak istemeyenlerde girmektedir. Çiftler istedikleri kadar çocuk yapmakta özgürler ve aile planlaması çiftlerin sağlık, psikolojik, ekonomik durumlarını ele alarak en doğru kararı vermesi için bir yol göstericidir.
Aile planlaması toplumsal açıdan sağlıklı, güçlü ve düzgün bir toplum oluşturmak için uygulanması gerekmektedir. Bu konuda sizlere aile planlaması yöntemlerini ve nedenini anlatacağım. Sürpriz hamileliklerden kaçınmak için, kadın yada erkeğin uygulayabileceği hamilelikten korunma yöntemlerini detaylıca ele alacağız.
Aile planlaması yöntemleri (Gebelikten korunma)
Aile planlaması yöntemlerine çiftlerin istedikleri zaman ve istedikleri sayıda çocuk sahibi olmak istedikleri durumlarda gebeliği önlemek için kullanılmaktadır. Uygulanacak yöntemin kesin olarak gebeliği önlemesi aile planlaması açısından çok önemlidir. Aşağıdan sizlere hamilelikten korunma yöntemlerini sıralayacağız.
1 - Doğal Korunma Yöntemleri
İlaçsız ve aletsiz korunma yöntemleridir ve doğal yöntemler oldukları için yan etkileri bulunmaz ancak uygulanırken dikkatli olunması gerekir çünkü yapılacak küçük hatalarda tolerans yüzdesi azdır.
Takvim yöntemi
Düzenli adet gören kadınlarda yumurtlama dönemi adet başlangıcından 14 gün sonra gerçekleşir. Diğer bir tabirle, bir kadının hamile kalma dönemi iki adet döneminin ortasıdır. Buda adet başladıktan sonraki 14. güne denk gelir ve bu dönemden 3 gün önce ve 3 gün sonrası bir kadının hamile kalabileceği zaman aralığıdır. Eğer kadın hamile kalmak istiyorsa bu dönemde ilişkiye girebilir, ancak hamile kalmaktan kaçınıyorsanız adet başlangıcından sonraki 12. gün ile 17. günleri arasında ilişkiden kaçınmalı yada bu dönemlerde farklı bir korunma yöntemi kullanılmalıdır. Bu şekilde adet dönemlerindeki yumurtlama zamanlarını takip ederek yapılan korunma yöntemlerine takvim yöntemi denir (gebelikten korunmak için bu dönemde ilişkiye girilmemeli yada farklı bir korunma yöntemi uygulanmalı). Bu yöntemi kullanırken çok dikkatli olmanız gerekiyor, eğer adetlerinizin süresi değişkense yumurtlama zamanlarınız değişebilir ve beklenmedik hamileliklerle karşılaşabilirsiniz. Günlük olarak yumurtlama dönemini anlamak mümkün bunun için sabahları kalkınca herhangi bir aktivite yapmadan vücut sıcaklığınızı ölçerek ve vajinadan gelen akıntının kıvamını ve miktarını takip ederek yapabilirsiniz.
Adet günleriniz sabit ve düzenliyse bu yöntemi kullanabilirsiniz ancak yine de aile hekiminizle görüşerek destek almanızı öneriyoruz.
Geri çekme (dışarı boşalma)
Cinsel ilişki sırasında erkeğin dışarıya boşalmasıdır. Uygulanırken çok dikkatli olunmalıdır ve çiftlerin bunu kullarınken hazır olması gerekir. Erkeğin boşalma anındaki baskı ve zevk anından dolayı geri çekme sarkabilir ve buda istenmeyen hamileliklere neden olabilir. Bu yüzden yöntem tehlikelidir ancak ilaç ve alet kullanılmadığı için yan etkisi bulunmamaktadır.
2 - Bariyer Metotları
İlişkiye girerken erkeğin yada kadının kullanabileceği küçük aparatlar yada silikon ürünlerdir. Korunma yüzdeleri yüksek olanlarda var ancak bunlardan birini seçerken kadına yada erkeğe uygun olanı bulmak gerekir ve iyi araştırma ile aile hekiminizden destek almanız olası hataları ve riskleri azaltacaktır.
Prezervatif (kondom, kılıf, kaput)
Erkekler için kullanılan yöntemlerden en popüler olanıdır. Plastikten veya lateksten üretilen erkeğin penisine geçirebileceği kılıf formundadır. Her ilişkide yeni bir prezervatif kullanılmalıdır. Prezervatif kullanımı hem erkeğin sağlığını hem de kadının sağlığını bulaşıcı hastalıklardan korumaktadır (HIV/AIDS, hepatit-b, frengi, bel soğukluğu, klamidya gibi) ve yüzde yüz korunma yöntemidir. Erkeğin spermlerinin kadının rahmine girmesini engellediği için diğer yöntemlerdeki yan etkilere sahip değildir. Ancak yine de kaliteli prezervatifler kullanılmalı, uzun ilişki aralarında mümkünse değiştirilmelidir. Bunu olası yırtılmaları önlemek ve farkında olmadan içeri boşalmayı engellemek için yapmanızı öneriyoruz.
Spermisitler (jeller, kremler, fitiller, köpüren tabletler)
Kadın tarafından vajinaya konularak kullanılan jel, fitil ve köpüren tabletlerdir. Bu yöntem ile vajinaya giren sperm hücreleri etkisiz halet getirilir ve olası etkileri öldürülür. Böylece spermlerin herhangi bir tehlikesi ortadan kalkar. Bu yöntem bazı bulaşıcı hastalıklardan da korumaktadır ve anne sütünü etkilemediği için emziren kadınlarda kullanabilir.
Rahim içi araç (spiral, ria)
Rahim içine yerleştirilen küçük bakırdan yada plastikten üretilen bir araçtır ve 10 yıla kadar hamilelikten koruma süresi vardır. Bu süre değişebilir, 5 ila 10 arasında olacak şekilde kullanılabilecek versiyonları da vardır. Bu araçların hormon eklenerek üretilen türleri de vardır. Bunu genelde adetlerinde düzensizlik yaşayanlar kullanmaktadır. ve bu ürünlerin kullanım ömrü üretildiği materyale göre değişkenlik gösterir. Örneğin hormon eklenerek üretilen versiyonlarının aracın üzerindeki hormon bittikten sonra değiştirilmesi gerekir, bu sürede kadından kadına değişmektedir. Anne sütünü etkilemez bu yüzden emziren kadınlar kullanabilir. Bunun yanında bulaşıcı hastalıklar (HIV/AIDS, hepatit-B, frengi, bel soğukluğu, klamidya gibi) korumaz. Doğru kullanıldığında yüzde yüz etkilidir ancak her kadında sorunsuz kullanımı mümkün değildir, her bünye bu aracı kabul etmeyebilir. İlk yıllarda bu ürünün kullanımı ile ilgili çok şikayet ve sorunlar vardı, şuanda bu tarz şikayetler azalmış olsa da kullanımdan önce iyi bir muayeneden geçmek, tehlikenin olup olmadığının iyice araştırılması gerekir. Bu hem kadının sağlığını korumak için hem de cinsel sorunlar yüzünden oluşacak evliliklerde yada ilişkilerdeki problemleri engelleyecektir.
Ria’nın uygulanması sakıncalı olduğu durumlar
- Genital enfeksiyon geçirme açısından yüksek risk altında olan kadınlarda uygulanamaz.
- Gebelik şüphesi olan kadınlarda kullanılamaz.
- AIDS, uyuşturucu kullanımı ve kortizon tedavisi gibi vücut direncini düşüren durumlarda RİA uygulanamaz.
- Normal dışı kanaması olan kadınlarda neden belirlenip tedavi edildikten sonra RİA uygulanabilir.
- Bakıra alerjisi olduğu bilinen veya çok ender görülen bakır metabolizması bozukluğu(Wilson hastalığı) olan kadınlar RİA kullanamaz.
Diyafram
İnce lastikten yapılmış, kubbe şeklinde ve rahim ağzını örterek spermin rahime ulaşmasını engelleyen bir araçtır. Doğru kullanıldığında etkilidir ancak bazı durumlarda kadını rahatsız edebilir ve iyi yerleştirilmesi gerekir. İlişki sırasında kayma yada yerinden çıkma durumu olabilir, bu yüzden ilişkiler sırasında kadının dikkatli olması ve böyle bir durumda müdahale ederek düzetmesi gerekir. Bulaşıcı hastalıklardan korur ve yan etkisi bulunmaz.
Kadın kondomu
Kadın kondomu erkeğinkine benzer, tek farkı kadının bu kondomu vajinasına yerleştirmesi ve erkeğin cinsel ilişkisini bu kondomun içerisinde devam ettirmesidir. Etkili bir yöntemdir ancak erkek prezervatifi kadar rahat bir kullanımı yoktur. Çoğu durumda kadının ve erkeğin cinsel organında tahrişe neden olabilir. Eczanelerde bulunabilir, erkek prezervatifine göre pahalıdır. Bulaşıcı hastalıklardan korumaktadır ancak doğru kullanım önemlidir. Her kullanımda değiştirilmelidir.
3 - Hormonal Metotlar
Kadın vücudunun cinsel organı için ürettiği hormonları taklit eden yada onların salgılanmasını sağlayacak yöntemlerdir. Bu şekilde rahmin ve yumurtanın hareketlerini sınırlandırabilir, kandırabilir, bu şekilde hamileliği ciddi oranda düşürebilirsiniz.
Doğum kontrol hapları
Kadının yumurtlamasını ve döllenmesini engeller. Her ay günlük düzenli alınması gerekir (adet dönemi hariç). Diğer yöntemlere göre ciddi bir başarı ve engelleme oranı vardır. Adetle gelen ağrılar ve adet önce stresi azaltır. Bununla beraber kadınlarda kıllanmayı ve sivilceleri azaltır. Kullanımı rahattır. Bu hapların içerisinde kadın vücudunda bulunan östrojen ve progesteron hormonları vardır ve üreme sistemini manipüle ederek hamileliği engeller. Anne sütünü etkilediği için emziren kadınların kullanmaması gerekir. Sigara kullanan 35 yasından yukardaki kadınların kullanmadan önce sigarayı bırakması gerekir. Bulaşıcı hastalıkları önlememektedir.
Aylık iğne
Ayda bir kez kaş içerisine enjeksiyonla uygulanır. Kadında doğal olarak bulunan östrojen ve progesteron hormonlarını içerir. Yumurtlama ve döllenmeyi engeller. Anne sütünü etkilediği için emziren kadınlar kullanamaz. 35 yaşın üzerindeki sigara içen kadınlarında kullanımdan önce sigarayı bırakması gerekir. Bulaşıcı hastalıklardan korumaz.
Üç aylık iğne
Üç ayda bir uygulanan bu yöntemde kaslara enjeksiyonla uygulanır. İçerisinde kadında doğal olarak bulunan progesteron hormonu bulunur. Yumurtlamayı ve döllenmeyi engeller. Anne sütünü etkilemediği için emziren kadınlarda kullanabilir. Bulaşıcı hastalıklardan korumaz ve bırakıldığında hamileliği 9 ay kadar geciktirebilir.
Deri altı kapsülleri(norplant)
Kolun iç kısmına yerleştirilen küçük silindir çubuklardır. Çoğu zaman bir kibrit kutusu uzunluğunda olabilir. Kadın vücudunda doğal olarak bulunan progesteron hormonunu içerir, bu yüzden emziren kadınlarda kullanabilir. Yumurtlamayı ve döllenmeyi engeller. Etkili bir yöntemdir ve türüne göre 3-5 yıl arasında gebelikten korur.
Karaciğer bozukluğu olan kadınlar, kalp krizi ya da beyin damarlarında tıkanıklık
geçirmiş kadınlar, daha önceden damar rahatsızlığı geçirmiş olan kadınlar, âdet kanaması
dışında düzensiz kanamaları olan kadınlar norplant kullanamaz.
4 - Cerrahi Sterilizasyon
Bu yöntemler daha çok artık çocuk sahibi olmak istemeyen çiftlere uygulanır, kalıcıdır.
Kadında Sterilizasyon
Artık çocuk istemeyen kadınların yumurtalık kanallarının/tüplerinin (fallop tüpleri) ameliyatla bağlanması işlemidir. Yumurtalar spermle karşılaşmayacak, böylece döllenme gerçekleşmeyecektir. Çok etkilidir ve hastaneye yatmaya gerek yoktur. Bulaşıcı hatalıklardan korumaz.
Erkekte Sterilizasyon (Vazektomi)
Çocuk istemeyen çiftlerde erkeklerin sperm kanalının bağlanması ile yapılır. Bu işlemde sperm hücreleri boşalma sıvısına(meni) geçmeyecek. Böylece döllenme engellenmiş olacaktır. Etkili bir yöntemdir. Bulaşıcı hastalıklardan korumaz.