Yararcılık, faydacılık (utilitaryanizm) felsefesi nedir ve temel prensipleri nelerdir?

Yaşam Felsefe
, , , ,
1

Yararcılık, diğer adıyla faydacılık (utilitaryanizm), bir eylemin doğru veya yanlış olup olmadığını onun sonuçlarına göre değerlendiren bir etik teoridir. Bu felsefi bakış açısının temel prensipleri ve argümanları nelerdir? Hangi düşünürler bu teoriye öncülük etmiştir ve bu teori günlük hayatta nasıl uygulanabilir? Hangi durumlarda bu etik yaklaşımı tercih etmek daha doğru olabilir?

2

Yararcılık (Faydacılık) Felsefesi

Yararcılığın Tanımı

Yararcılık ya da faydacılık (utilitaryanizm), bir eylemin ahlaki değerini yani doğruluğunu veya yanlışlığını onun sonuçlarına dayandıran bir etik teoridir. Bu felsefi görüş, bir eylemin ahlaki olarak doğru sayılması için en fazla faydayı veya en büyük mutluluğu sağlaması gerektiğini ileri sürer.

Temel Prensipler

  1. Mutluluk Prensibi (Hedonistik Kalkül)

    • Mutluluk veya zevk en yüksek iyilik olarak kabul edilir. Eylemlerin ahlaki değeri, ürettikleri mutluluk veya mutsuzluk miktarına göre değerlendirilir. Bu prensibe göre, daha fazla mutluluk üreten eylemler ahlaki olarak daha doğrudur.

  2. En Büyük Mutluluk Prensibi

    • Bir eylem, mümkün olan en fazla insan için mümkün olan en büyük mutluluğu sağladığında ahlaki olarak doğrudur. Bu prensip, bireysel mutluluk yerine çoğunluğun mutluluğunu ön plana çıkarır.

  3. Sonuç Odaklılık

    • Eylemlerin sonuçlarına odaklanır. Bir eylemin niyeti değil, sonuçları önemlidir. Bir eylem iyi sonuçlar veriyorsa ahlaki olarak doğrudur.

Temel Argümanlar

  1. Nesnellik ve Tarafsızlık

    • Yararcılık, ahlaki değerlendirmelerin subjektif olmaktan ziyade objektif kriterlere dayandırılmasını sağlar. Herkesin mutluluğu eşit derecede önemlidir.

  2. Pratikliğin ve Uygulanabilirliğin Önemi

    • Eylemlerin somut sonuçlarına odaklanmak, ahlaki kararların daha uygulanabilir ve anlaşılır olmasını sağlar.

  3. Toplum Faydasına Yöneliklik

    • Bu felsefi bakış açısı, bireysel çıkarlar yerinde toplumun genel faydasını gözetir.

Öncü Düşünürler

  1. Jeremy Bentham

    • Yararcılığın kurucusu olarak kabul edilen Bentham, ahlaki kararların matematiksel veya mantıksal olarak hesaplanabileceğini savunmuştur. Bentham’ın “Mutluluk Hesaplaması” (Hedonistik Kalkül) kavramı bu düşüncenin temelini oluşturur.

  2. John Stuart Mill

    • Bentham’ın öğrencisi olan Mill, yararcılığa daha nüanslı bir yaklaşım getirmiştir. O, mutluluk ve haz kavramlarını farklılaştırarak “yüksek” (entelektüel) ve “düşük” (bedensel) hazlar arasındaki farkı vurgulamıştır.

Günlük Hayatta Uygulama

Yararcılık günümüzde çeşitli alanlarda uygulanabilir:

  • Politika ve Kamu Politikaları

    • Yasalar ve politikaların geliştirilmesinde, toplumun genel mutluluğunu artırmayı hedefleyen yaklaşımlar benimsenebilir.

  • Tıp Etiği

    • Kaynakların dağıtımı (örneğin organ bağışı) gibi durumlarda, maksimum fayda sağlayacak kararlara öncelik verilebilir.

  • İş Etiği

    • İş dünyasında alınacak kararlar, çalışanlar, müşteriler ve genel toplum üzerindeki etkileri düşünülerek değerlendirilebilir.

Hangi Durumlarda Tercih Edilmeli?

Yararcılık özellikle karmaşık ve geniş kapsamlı sonuçların değerlendirilmesinin gerektiği durumlarda etkili bir etik yaklaşım olabilir:

  1. Kamu Politikaları ve Toplumsal Sorunlar

    • Politika yapıcılar, halkın genel mutluluğunu artıran kararlara odaklanabilirler.

  2. Tıp ve Sağlık Hizmetleri

    • Sınırlı kaynakların en verimli şekilde kullanılmasını gerektiren tıbbi kararlar.

  3. Çevre Etiği

    • Çevresel kararların, en fazla sayıda insan için uzun vadeli faydalar sağlayacak şekilde düzenlenmesi.

TERİMLER:

Hedonistik Kalkül: Uzun vadede mutluluğu veya zevki artıracak eylemleri hesaplama yöntemi.
Nüanslı: İnce, ayrıntılı farkları ve detayları barındıran.

Yararcılık, sonuç odaklı ve toplum merkeziyetli doğası nedeniyle birçok alanda ahlaki rehberlik sağlayabilir, ancak bireysel haklar ve adalet konularında dikkatli olunmalıdır.