Bizans İmparatorluğu döneminde inşa edilen ve İstanbul’da yer alan Hagia Sophia’daki mimari özellikler ve tasarımları nasıl gelişti ve evrimleşti? İnşası ve tasarımındaki benzersiz yönleri ve ayrıntıları nelerdir? Mevcut olan üçüncü kilisenin tasarımı, hangi teknikler ve malzemeler kullanılarak gerçekleştirildi? Ayasofya’nın mevcut yapısı ve mimari özellikleri, inşa edildiği dönemin sanat ve mimarisini hangi yönlerle yansıtıyor?
Hagia Sophia’nın Mimari Tasarımı ve Gelişimi
Hagia Sophia, tarih boyunca pek çok etkili tarzı ve mimari paradigmayı eviren ve sürekli bir değişim ve gelişim süreci sunan benzersiz bir yapıdır. Bu sü (Kutsal Bilgelik) anlamına gelen Hagia Sophia, 537 yılında Bizans İmparatoru I. Justinianus döneminde tamamlanan ve İstanbul’un sembollerinden birisi haline gelmiştir. Bu yapıyı diğerlerinden ayıran en belirgin özelliklerden biri, büyüklüğü ve mekansal tasarımı ile mimari kompleksiteliğidir.
İlk Yapıların Evrimleşme Süreci
İlk olarak 360 yılında, Constantinius tarafından bir Bazilika olarak inşa edilen Hagia Sophia, özgün tasarımını korumak için iki kez yeniden yapılandırıldı. İlk kilise bir isyan sırasında 404 yılında yandı. Daha sonra 415’te II. Theodosius tarafından tekrar inşa edildi, ancak bu kilise de Nika İsyanı’nda 532’de yok oldu.
Üçüncü Kilisenin Tasarımı ve Yapımı
Mimari açıdan Hagia Sophia’nın bugünkü formunun kökeni, Isidore of Miletus ve Anthemius of Tralles isimli iki büyük matematik ve fizik bilgini tarafından gerçekleştirilen bu üçüncü inşa sürecindedir. İki bilim insanı, yapıyı dünyanın o zamana kadar görülmüş en büyük kubbe ile tasarlayarak devrim yarattılar.
Bu dev kubbe, neredeyse yarı küre şeklinde ve çapı 31,24 metre olup, yapıyı diğer dini yapılardan ayıran en önemli özelliklerden biridir. Kubbenin ağırlığını taşıyan ve “puanter” olarak bilinen dört masif taşıyıcı, bu eşsiz mimari şahesere dayanak sağlar.
Kubbe, 40 derecelik bir eğimle yükselmiş yan kubbeler ve onları destekleyen yarım kubbelerle desteklenmiştir. Bu yapının genel izlenimini bir ‘taç’ yapısı olarak açıklar.
Kullanılan Malzemeler ve Teknikler
Hagia Sophia’nın yapımında çeşitli teknikler ve malzemeler kullanıldı. Yapının çerçevesi tuğladan yapılırken, iç dekorasyon için mermer ve mozaikler kullanılmıştır. Kubbenin yapısı için özel bir tuğla türü olan ve daha hafif olduğu için tercih edilen 'Khorasan tuğlası’nın kullanılmış olması da dikkat çeken bir noktadır.
Mermerin taşınması ve işlenmesi Bizanslılar tarafından ileri bir seviyede gerçekleştirilmiş, emek yoğun ve maliyeti yüksek bir işlem olarak kabul edilir. Bu malzemelerin çeşitli bölgelerden toplanmış olması, Hagia Sophia’nın uluslararası bir karaktere sahip olduğunu göstermektedir.
Sanat ve Mimarinin Yansıması
Mimari tasarımları, hacimsel ve mekansal karışıklığı, aydınlatma ve akustik etkileriyle Hagia Sophia, Bizans sanatının ve mimarisinin zirvesini temsil etmektedir. Bu yapı, hem Hristiyan hem de İslam sanatının en büyük örneklerini barındırıyor. İmparatorluk ve dini sembollerle süslenmiş olan Hagia Sophia, dini ve politik gücün birleşimini ve farklı kültürel etkilerin kaynaşmasını simgeler.
TERIMLER:
Bazilika: Orta bölümü iki yanlı koridorlarla ayrılan, çatılı ve genellikle dini amaçlar için kullanılan büyük bina anlamına gelir.
Puanter: Bir kubbe veya arkın ağırlığını taşıyan büyük, genellikle kıvrımlı taş bloklar.
Khorasan Tuğlası: Hafif ve dayanıklı özelliklere sahip bir tuğla çeşidi. İsmi, tuğlaların orijinal olarak üretildiği ve kullanıldığı Orta Asya’daki Khorasan bölgesinden gelir.