Geceler mi yoksa gunduzler mi uzun?
Bu, bulunduğunuz tarihe ve bulunduğunuz enleme bağlı: yaz gündönümünde gündüzler daha uzundur, kış gündönümünde geceler daha uzundur. Ekinoks günlerinde gece ve gündüz yaklaşık olarak eşittir.
Terimler:
- Ekinoks: Güneş’in ekvatorun tam hizasından geçtiği ve geceyle gündüzün yaklaşık eşit olduğu günler (ilkbahar ve sonbahar ekinoksları).
- Enlem: Dünya üzerindeki bir noktanın ekvatora olan açısal uzaklığı; enlem gece-gündüz uzunluklarını etkiler.
- Gündönümü: Güneş’in yıl içindeki en kuzey veya en güney konumuna ulaştığı günler; yaz gündönümünde en uzun gündüz, kış gündönümünde en uzun gece yaşanır.
Gece ile gunduzun birbiri arasindaki en kisa ve en uzun zamanlar hangi doneme denk gelir ?
Ekinokslarda (yaklaşık 20 Mart ve 22–23 Eylül) geceyle gündüz arasındaki fark en küçüktür; gündönümlerinde (yaklaşık 21 Haziran ve 21 Aralık) fark en büyüktür — yaz gündönümünde gündüz en uzun, kış gündönümünde gece en uzundur.
Ayrıntı:
- Bunun nedeni Güneş’in deklinasyonunun yıl içindeki değişimidir: deklinasyon sıfıra yaklaştığında (ekinoks) gece ve gündüz yaklaşık eşit olur; deklinasyonın ±23.44° olduğu zamanlarda (gündönümleri) fark maksimuma çıkar.
- Yaklaşık formül olarak gün uzunluğu (saat) şu şekilde hesaplanır: D = \frac{2}{15}\arccos(-\tan\phi\ \tan\delta) (burada \phi enlem, \delta Güneş’in deklinasyonudur; arccos derece cinsinden alınırsa sonucu 15°/saat ile dönüştürürsünüz).
- Örnek (45°K enleminde): yaz gündönümünde D\approx 15\text{ saat }26\text{ dk}, kış gündönümünde D\approx 8\text{ saat }34\text{ dk} — aradaki fark ~6 saat 52 dakikadır.
- Gerçekte atmosferik kırılma ve Güneş diskinin boyutu nedeniyle ekinokslarda bile gündüz birkaç dakika daha uzundur; kutup bölgelerinde ise gece/gündüz ekstremi daha da uç noktalara (kutup gecesi/kutup günü) gider.
Terimler:
- Deklinasyon: Güneş’in göksel ekvatora göre kuzeye veya güneye olan açısal uzaklığı; yıl boyunca ±23.44° arasında değişir.
- Ekinoks: Güneş’in göksel ekvatoru kestiği günler; gece ve gündüzün yaklaşık eşit olduğu ilkbahar ve sonbahar ekinoksları.
- Enlem: Dünya üzerindeki bir noktanın ekvatora olan açısal uzaklığı; gün uzunluklarını etkiler.
- Gündönümü: Güneş’in en kuzey/south noktasına ulaştığı günler; yaz gündönümünde en uzun gündüz, kış gündönümünde en uzun gece.
ekinos zamaninda guney ve kuzey yarim kurelerindeki gece ile gunduz uzunluklari ne durumda olur?
Ekinokslarda Kuzey ve Güney Yarımkürelerde gece ile gündüz yaklaşık olarak eşittir — her iki yarımkürede de yaklaşık 12 saat gündüz, 12 saat gece olur. Ancak atmosferik kırılma ve Güneş diskinin boyutu nedeniyle pratikte gündüzler birkaç dakika (yaklaşık 6–7 dakika) daha uzundur.
Ayrıntılar:
- Tarihler: yaklaşık 20 Mart (ilkbahar ekinoksu) ve 22–23 Eylül (sonbahar ekinoksu).
- Terminator (gün/gece sınırı) kutuplardan geçer; dolayısıyla her iki yarımküreye de eşit güneş ışığı düşer.
- Kutup bölgelerinde ekinoksta Güneş ufukta hareket eder (kutup konumunda “doğma/batma” anı uzun sürer), fakat genel olarak gündüz/gece eşitliği korunur.
Terimler:
- Atmosferik kırılma: Güneş ışığının atmosferde kırılması; Güneş ufukta iken görüntüsünü yukarıya kaydırır, bu yüzden gerçek astronomik konumundan biraz önce doğuyormuş ve sonra batıyormuş gibi görünür.
- Deklinasyon: Güneş’in göksel ekvatora göre kuzeye/ güneye olan açısal uzaklığı; ekinokslarda yaklaşık 0^\circ.
- Ekinoks: Güneş’in göksel ekvatoru kestiği günler; gece ve gündüzün yaklaşık eşit olduğu ilkbahar ve sonbahar ekinoksları.
- Enlem: Dünya üzerindeki bir noktanın ekvatora olan açısal uzaklığı; gün uzunluklarını etkiler.
- Terminator: Dünya üzerinde gündüz ve geceyi ayıran sınır çizgisi.
Bu durumun sicakliklara yada soguklara etkisi varmidir?
Evet — gece/gündüz süresi doğrudan gelen güneş enerjisini ve dolayısıyla sıcaklıkları etkiler; daha uzun gündüzler genellikle daha fazla ısınma, daha uzun geceler ise daha fazla soğuma anlamına gelir. Ancak etkiler güneş açısı, yüzey özellikleri (su/kar/bitki), atmosfer ve okyanusların ısı tutma kapasitesi nedeniyle zamansal gecikme ve bölgesel farklılıklar gösterir.
Detaylar (kısa):
- Gelen enerji: Bir noktaya düşen anlık güneş enerjisi yaklaşık olarak I\propto \cos\theta formuyla azalır; burada \theta güneş zenit açısıdır — yani sadece gün uzunluğu değil, güneşin yüksekliği de önemlidir.
- Toplam günlük enerji: Gündüz süresi uzadıkça gün boyunca alınan toplam enerji artar ve ortalama sıcaklık yükselme eğilimindedir.
- Mevsimsel gecikme (termal inersiya): Karaların, okyanusların ve atmosferin ısı kapasitesi nedeniyle en sıcak ve en soğuk günler gündönümlerine hemen denk gelmez; ör. Kuzey yarımkürde en sıcak günler genelde haziran gündönümünden birkaç hafta sonra görülür.
- Enlem etkisi: Yüksek enlemlerde gün uzunluğu değişimleri daha büyük olduğu için mevsimsel sıcaklık farkları genellikle daha belirgindir; ekvatora yakın bölgelerde gün uzunluğu az değişir, dolayısıyla mevsimsel sıcaklık farkları daha küçüktür.
- Gece soğuması (diurnal range): Uzun geceler yüzeyin daha uzun süre radyatif soğumasına izin verir; bu nedenle gece-gündüz farkı (günlük sıcaklık genliği) değişebilir.
- Yerel faktörler: Bulut örtüsü, nem, rüzgâr, kar örtüsü (albedo) ve şehir ısı adası etkisi gibi etkenler gündüz/gece uzunluğunun sıcaklığa etkisini güçlendirir veya zayıflatır.
- Kutup ve yüksek enlemler: Güneş düşük açıdan uzun süre geldiğinde (ör. kutup günleri) toplam enerji bazen yeterince yüksek olmayabilir; yine de sürekli güneşlenme ısınmayı sağlar, ama güneş açısının küçük olması yüzünden ısıtma daha az verimli olabilir.
İsterseniz belirli bir enlem için gündüz uzunluğunun ortalama günlük enerjiye etkisini sayısal olarak hesaplayabilirim veya belirli bir bölge (ör. Türkiye’nin bir şehri) için mevsimsel sıcaklık gecikmesini örnekleyebilirim.
Terimler:
- Albedo: Bir yüzeyin gelen güneş ışığını yansıtma oranı; yüksek albedo (kar) daha az ısı aldırır.
- Deklinasyon: Güneş’in göksel ekvatora göre kuzeye veya güneye olan açısal konumu; yıl boyunca ±23.44° arasında değişir.
- Ekinoks: Güneş’in göksel ekvatoru kestiği günler; gece ve gündüzün yaklaşık eşit olduğu tarihler.
- Enlem: Dünya üzerindeki bir noktanın ekvatora olan açısal uzaklığı; gün uzunluğu ve mevsim etkilerini belirler.
- Gündönümü: Güneş’in yıl içindeki en kuzey veya en güney konumuna ulaştığı günler; gündüz/ gece uzunluk farkı maksimum olur.
- İnsolasyon: Bir yüzeye düşen güneş enerjisi miktarı (ışınım).
- Termal inersiya (ısıl ataleti): Bir ortamın (okyanus/karasal yüzey/atmosfer) ısı değişikliklerine direnç gösterme özelliği; mevsimsel gecikmeye yol açar.
- Terminator: Dünya üzerinde gündüz ve geceyi ayıran sınır çizgisi.