Deizm, belirli bir dini dogma veya doktrini olmayan, özgür düşünceyi teşvik eden bir inanış sistemidir. Deizm genellikle Tanrı’nın varlığını kabul eder ama Tanrı’nın dünyadaki olaylara karışmadığını savunur. Çoğu zaman deizm, teizm veya ateizm ile karıştırılır. Ancak, deizmin teizmden ve ateizmden farklı birçok yönü bulunur. Peki, deizm hangi tarihsel süreçler sonucu ortaya çıkmıştır? Deizmin tarihsel gelişimine dair bilgiler nelerdir? Deizm hakkındaki az bilinen ve genellikle yanılgılara neden olan noktalar nelerdir?
Deizm Nedir?
Deizm, Tanrı’nın var olduğuna, ancak evreni yaratıktan sonra onunla ilgilenmediğine ve dünyadaki olaylara karışmadığına inanan bir felsefi pozisyondur. Deizme göre, Tanrı bir saat ustası gibidir ve evren bir saat gibidir. Tanrı, evreni yarattı ve onun mekanizmalarını ayarladı ve sonra onu çalışmasına bıraktı. Bunun sonucunda, deistler genellikle dini metinler, ritüeller ve işaretlere belirli bir kutsallık atfetmezler. Deizm, dini doktrinlere ve dogmalara karşı eleştirel bir bakış açısıdır.
Deizmin Ortaya Çıkışı ve Tarihsel Gelişimi
Deizm, genellikle Avrupa Aydınlanma dönemi ile ilişkilendirilir, ancak bazı açılardan daha önceden de benzer görüşler bulunmaktadır.
Aydınlanma Dönemi ve Deizm
Aydınlanma dönemi, 17. yüzyılın ortalarında başlanarak 18. yüzyılın sonlarına kadar süren bir felsefi ve entelektüel hareketti. Bu süreçte, geleneksel dini inançlar ve dogmalar özellikle bilim ve mantık aracılığıyla sorgulandı. Bu sorgulama, Tanrı’nın varlığına daha rasyonel ve deneyimsel bir yaklaşım olan deizmin ortaya çıkışını sağladı. Aydınlanma düşünürleri Thomas Paine, Voltaire ve John Locke gibi kişiler deizm konusunda önemli çalışmalar yapmışlardır.
Deizm ve Antik Düşünceler
Belirgin bir deizm anlayışı Aydınlanma’da gelişmiş olsa da, bazı benzer düşünceler antik dönemlerde de bulunabilir. Örneğin, Aristoteles ‘Tanrı-ustabaşı’ kavramı, bir bakıma modern deizme benzer bir görüntü çizer.
Deizmin Az Bilinen Yönleri
Deizm genellikle, belirli bir dini doktrini olmayan, özgür düşünceyi teşvik eden bir inanç sistemidir. Ancak, deizm hakkında bazı yanılgılara neden olan ve genellikle az bilinen bazı yönler vardır.
Deizm, Ateizm ve Agnostisizm ile Farklılıklar
Deizm, ateizm ve agnostisizmle sıklıkla karıştırılır ancak bunlar arasında önemli farklar bulunur. Ateizme göre Tanrı’nın var olmadığı inanılırken, Deizmde Tanrı’nın var olduğu kabul edilir. Agnostisizmde ise, Tanrı’nın var olup olmadığı konusunda bir belirsizlik söz konusudur. Deistler, Tanrı’nın varlığını kabul ederler ancak Tanrı’nın dünyadaki olaylara karışmadığına inanırlar.
Deizm ve Dini Organizasyonlar
Deizm, işaretlere, ritüellere ve dini dogmalara belirli bir kutsallık atfetmez ve tipik olarak dini organizasyonların ve dini otorite figürlerinin reddedilmesini içerir. Bu, deizmi diğer dini inanç sistemlerinden belirgin bir şekilde ayırır.
TERİMLER:
Deizm: Tanrı’nın var olduğuna, ancak dünyadaki olaylara müdahale etmediğine inanan bir felsefi pozisyon.
Aydınlanma Dönemi: 17. ve 18. yüzyıllar boyunca Avrupa’da yaşanan bilimsel, felsefi ve politik bir hareket.
Aristoteles ‘Tanrı-ustabaşı’ Kavramı: Aristoteles’in tanımladığı, evreni yaratan ve sürekli hareketi sağlayan bir ilk sebep kavramı.
Ateizm: Tanrı’nın var olmadığı inancı.
Agnostisizm: Tanrı’nın var olup olmadığı konusunda belirsizlik veya bilinemezlik durumudur.
Dini Organizasyonlar: Dini ibadetleri düzenleyen, yönlendiren ve/veya sahip olan kuruluşlar.
1 Beğeni
Deizmin ortaya çıkışı
Deizm, 17. ve 18. yüzyıllarda Avrupa’da ortaya çıkan bir inanç sistemidir. Bu dönemde, aydınlanma çağının felsefi ve bilimsel gelişmeleri, insanların din ve inançları üzerine düşünmelerine yol açmıştır. Bu dönemdeki deistler, evrenin düzenli ve uyumlu yapısından yola çıkarak, bu düzenin bir yaratıcının eseri olduğunu savunmuşlardır. Ancak, bu yaratıcının evrendeki olaylara müdahale etmediğini, evreni yarattıktan sonra kendi haline bıraktığını iddia etmişlerdir.
Deizmin ortaya çıkışında etkili olan bazı önemli isimler şunlardır:
- John Locke (1632-1704): İngiliz düşünür Locke, deizmin temelini oluşturan “akıl yürütme” ve “doğal din” kavramlarını geliştirmiştir. Locke’a göre, Tanrı’nın varlığına inanmak için kutsal kitaplara veya dini dogmalara ihtiyaç yoktur. Tanrı’nın varlığını, doğanın düzeni ve uyumu üzerinden akıl yürüterek anlayabiliriz.
- Isaac Newton (1643-1727): İngiliz fizikçi Newton, evrende var olan düzen ve uyumu, Tanrı’nın varlığının bir kanıtı olarak görmüştür. Newton’a göre, evren çok karmaşık bir sistemdir ve bu sistemi ancak sonsuz bilgeliğe ve kudrete sahip bir Tanrı yaratabilir.
- Voltaire (1694-1778): Fransız düşünür Voltaire, deizmin en önemli savunucularından biridir. Voltaire, Tanrı’nın varlığını savunurken, dinlerin dogmalarını ve otoritesini eleştirmiştir. Voltaire’e göre, Tanrı’ya inanmak için kutsal kitaplara veya dini liderlere ihtiyaç yoktur. Tanrı’nın varlığını, kendi aklımız ve deneyimlerimizle anlayabiliriz.
Deizmin tarihsel gelişimi
Deizm, 18. yüzyılda Avrupa’da yaygın bir inanç sistemi haline gelmiştir. Bu dönemde, deizm birçok ülkede önemli bir siyasi ve toplumsal güç haline gelmiştir. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri’nin kurucu babaları arasında birçok deist bulunmaktadır.
- yüzyılda, deizm Avrupa’da popülaritesini kaybetmeye başlamıştır. Bunun başlıca nedenleri arasında, Hristiyanlığın yeniden canlanması ve pozitivizmin ortaya çıkışı sayılabilir. 20. yüzyılda, deizm daha da az popüler hale gelmiştir. Ancak, günümüzde de dünyanın birçok yerinde deistler bulunmaktadır.
Deizmin az bilinen yönleri
Deizm hakkında bazı az bilinen ve genellikle yanılgılara neden olan noktalar şunlardır:
- Deizm, teizmden farklıdır. Teizm, Tanrı’nın varlığını ve evrene müdahale ettiğini savunur. Deizm ise Tanrı’nın varlığını kabul eder ama Tanrı’nın evrene müdahale etmediğini savunur.
- Deizm, ateizmden farklıdır. Ateizm, Tanrı’nın varlığını reddeder. Deizm ise Tanrı’nın varlığını kabul eder.
- Deizm, bir din değildir. Deizm, herhangi bir dini dogma veya doktrine bağlı değildir. Deistler, kendi inançlarını kendileri oluştururlar.
Deizm, karmaşık ve çeşitli bir inanç sistemidir. Deizmin temel ilkelerini anlamak için, deizmin ortaya çıkışını, tarihsel gelişimini ve az bilinen yönlerini bilmek önemlidir.
1 Beğeni