Mizofoni nedir ve neden olusur? Tedavisi nedir?

Bilim Psikoloji ve Davranışsal Bilimler
, ,
1

Mizofoni nedir ve neden olusur? Tedavisi nedir?

2
Google'da ara

"misophonia review 2020 2021 2022 2023 causes treatment guideline misophonia review article" için 14400 sonuç bulundu

Mizofoni, belirli tekrarlayıcı seslere karşı (ör. çiğneme, nefes alma, tıkırtı) yoğun öfke, iğrenme, kaygı veya fiziksel gerilim yaratan bir duyarlılık durumudur. Nedenleri tam olarak bilinmiyor ancak beyindeki işitsel ve limbik ağların anormal bağlantılanması, öğrenme (koşullanma) ve genetik/kişilik yatkınlıklarının etkileşimi olarak düşünülüyor. Tedavi için kesin bir standart yok; en iyi kanıtlar bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve ses/işitsel yaklaşımlar ile semptomları azaltmaya yönelik psikolojik ve işitsel müdahaleleri destekliyor — ilaçlar genellikle sadece eşlik eden ruhsal bozukluklar için öneriliyor.

Mizofoni nedir?

Tanım

Mizofoni, belirli, genellikle insan kaynaklı tekrarlayan seslere (çiynenme, nefes alma, tıkırtılar, kalem tıkırtısı vb.) karşı aşırı duyarlılık ve buna bağlı şiddetli duygusal (öfke, iğrenme, kaygı) ve bedensel (kalp çarpıntısı, terleme, kas gerilimi) tepkilerin ortaya çıkmasıdır. Tepkiler günlük işlevselliği, ilişkileri veya iş/okul yaşamını bozabilir.

Belirtiler

  • Hızlı öfke, kontrolsüz sinir veya saldırganlığa meyil
  • Yoğun iğrenme veya panik/kaçma isteği
  • Fiziksel gerilim, çarpıntı, baş dönmesi
  • Sessiz kalma, sosyal geri çekilme veya tetikleyici durumlardan kaçınma
  • Görsel tetikleyiciler (ör. çiğneme hareketinin görseli) bazen birlikte görülebilir

Neden oluşur? (Olası mekanizmalar)

Nörobiyolojik bulgular

  • Araştırmalar işitsel korteks ile limbik sistem (ör. anterior insula) arasındaki anormal bağlantı veya aşırı aktivasyonun rol oynayabileceğini gösteriyor; bu, normal bir sesi aşırı duygusal bir işarete dönüştürebilir.
  • Bazı çalışmalarda beynin salience (önemli uyaranları belirleyen) ağında farklılıklar saptanmış.

Psikolojik ve öğrenme faktörleri

  • Tekrarlı koşullanma: belirli ses + olumsuz deneyim birlikte öğrenilerek uyaran güçlü negatif duygularla bağlanabilir.
  • Anksiyete, obsesif eğilimler veya duygu düzenleme güçlüğü olan kişilerde daha sık ve şiddetli olabilir.

Genetik ve gelişimsel katkılar

  • Genetik yatkınlık olabileceğine dair erken kanıtlar var; aile öyküsü ve kişilik özellikleri etkileyebilir.
  • Genellikle çocukluk veya ergenlikte başlar.

Eşlik eden durumlar (komorbidite)

  • Anksiyete bozuklukları, obsesif-kompulsif bozukluk (OKB), depresyon, tinnitus veya hiperakuzi ile beraber görülebilir.

Tanı ve değerlendirme

  • Henüz DSM-5 veya ICD-11’de standart, evrensel kabul edilmiş bir tanı kodu yaygın şekilde yer almıyor; yine de klinik tanı öykü ve semptom şiddetine dayalıdır.
  • Değerlendirme için işitsel muayene (KBB/audioloji), psikiyatrik değerlendirme ve misophonia ölçekleri (çeşitli anketler) kullanılabilir.

Tedavi — ne işe yarıyor?

Not: Literatürde tedavi kanıtları sınırlı ve çoğunlukla küçük çalışma/olgu serilerinden geliyor; sonuçlar kişiden kişiye değişir.

Psikoterapi

  • Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT/CBT): Duygu ve düşünce yeniden yapılandırma, maruz bırakma (kontrollü şekilde tetikleyici seslere maruz kalma) ve başa çıkma stratejileri içerir; en kuvvetli ve en çok önerilen yaklaşımlardan biridir.
  • Maruz bırakma / kontraduyarlılık (counterconditioning): Tetikleyici sesleri güvenli ve kontrollü ortamda, olumlu ya da nötr uyaranlarla birleştirerek duyarlılığın azaltılması hedeflenir.
  • Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT), dikkat/mindfulness temelli yaklaşımlar: Tepkileri kabul etmeyi, duygularla çalışmayı ve kaçma davranışlarını azaltmayı amaçlar.

İşitsel/aydıntı (audiological) yaklaşımlar

  • Ses terapisi / Tinnitus Retraining Therapy (TRT) tipi yaklaşımlar: Arka plan sesi, beyaz gürültü veya kişiye özel ses maskeleri ile tetikleyicinin algılanmasının değişmesi hedeflenir.
  • Kulak tıkacı kullanımı bazı kişilerde rahatlama sağlar ama uzun vadede kaçınmayı pekiştirip tedaviyi zorlaştırabilir.

İlaçlar

  • Mizofoni için spesifik, kanıtlanmış bir ilaç yok. Ancak eşlik eden anksiyete veya depresyon varsa SSRI gibi ilaçlar semptomları dolaylı olarak azaltabilir. Bazı olgu raporlarında diğer ilaçlar denenmişse de güçlü kanıt yoktur.

Deneysel/Diğer yaklaşımlar

  • Nöromodülasyon (rTMS), nörogörüşleme temelli teknikler veya nörofeedback çalışmaları sınırlı ve deneysel aşamada; rutin klinik uygulama için yeterli kanıt yok.

Klinik yaklaşım / öneriler

  • Hafif olgularda: eğitim, stres yönetimi, kaçınmanın azaltılması, nefes/gevşeme teknikleri.
  • Orta/şiddetli olgularda: multidisipliner yaklaşım — audiolog + psikiyatrist/psikolog işbirliği.
  • Aile/çevre eğitimi önemli; yakın çevrenin anlayışı ve iletişim stratejileri rahatlama sağlar.
  • Eğer günlük yaşamı ciddi etkiliyorsa, bir uzmana başvurun; tedavi kişiye özel planlanır.

Pratik başa çıkma önerileri (kısa)

  • Tetikleyici seslerin sıklığını ve bağlamını belirleyin.
  • Kısa süreli sessizlik yerine hafif arka plan sesi (beyaz gürültü, müzik) deneyin.
  • Derin nefes, kas gevşetme, dikkat dağıtma teknikleri kullanın.
  • Aile/partner ile tetikleyiciler hakkında açık konuşun; ortak strateji belirleyin.
  • Profesyonel yardım almak için KBB/audioloji veya ruh sağlığına başvurun.

Kaynaklar ve güncellik

TERİMLER:

Anterior insula: Duygu işleme ve içsel vücut durumlarının algılanmasında rol oynayan beyin bölgesi.
BDT / CBT (Bilişsel Davranışçı Terapi): Düşünce, duygu ve davranışları hedefleyen psikoterapi yaklaşımı.
Hiperakuzi: Normal seviyedeki seslerin aşırı yüksek veya rahatsız edici algılanması.
Limbik sistem: Duygu ve bellekle ilgili beyin bölgelerinin topluluğu.
Maruz bırakma (exposure): Korkulan veya rahatsız eden uyaranlara kontrollü ve tekrarlı şekilde maruz bırakma tekniği.
Salience ağı: Beyinde önemli uyarıları tespit eden ve dikkat/duyguyu yönlendiren ağ.
Tinnitus: Gerçekte olmayan kulak çınlaması veya ses algısı.

İsterseniz: semptomlarınızın şiddetini kısa bir ölçek üzerinden değerlendirmeye yardımcı olabilecek sorular hazırlayayım veya bulunduğunuz şehirde uzman (KBB/audiolog, psikolog/psikiyatrist) araması için yönlendirme ve arama cümleleri hazırlayayım.